Adı Soyadı: Zeynep Ramazanova
Doğum Yeri ve Yılı: Bahçesaray, 1931

Mülakat Kayıt No: KA027
Mülakat Dili: Kırım Tatarcası

Men doğdım Büyük Özenbaşqa. Ramazanoğlu Bekirqızı Zeynep. 31-inci yılı doğdım.

Sürgünniñ öncesinde biz Büyük Onlar yine Büyük Özenbaş köyünde oturdıq. Anda babam işledi kolhozda, anam. Biz altı bala edik, beş qız bir oğlan. Eñ büyük apam evlendi. Onıñ bir qızçığı oldı. Onıñ aqayı cenkke ketti. Babam Beyaz Biletede cenkke netmediler, almadılar onı. Soñra öylen olıp, yaşar edik işte. Bir qarar yaşar edik. O Büyük Özenbaştaki doğğan evimiz eki qatlı edi, ondan qaldırıp bu yaqqa keldi ekinci ev yaptı. O evde oturdıq 11 yıl. Bir qarar yaşadıq.

Bar edi. Derim ki eki qatlı evimiz Özenbaşta onı bıraqıp keldik, bu yaqtaki kolhozğa, anda babam qurdı yeñi bir qatlı ev. Anda oturdıq, sığırlarımız, eki sığırımız bar edi, buzavları bar edi, 35-40 qoyumız bar edi, azbarları endi, saçmalıq yer bar edi. Öylen çalışa edik kolhozğa çalışa ediler, kolhoz ne berseler razı edik. A, soñ cenk başlağan soñ, erkeklerni alıp kettiler, biz bala edik, bala olğanda da biz yardım ete edik kolhozğa, semıçka cıya edik, ufatır edik, yardım ete edik kolhozğa.

Nemseler kelgence biz epimiz qaçtıq, saqlandıq. Nemseler kirip keldi evge, köyümizge. Soñ, endi bala-çağa biz çapıp çıqtıq, bilmeymiz bir şey, yolğa çıqsaq Nemseler keldi, bir şeyler aytalar-aytalar bizge, bir şey zarar etmediler. Öylen de olar keçip kettiler. Oturmadılar, köyümizge keldiler, toqtadılar i kettiler. Bir şey öylen bizge aytmadılar. Babam evde edi çıqmadı, a, biz bala edik, biz çıqtıq yolğa. Olar bir şey aytmadılar bizge, keçip kettiler, bizim köy yufaq köy edi anda. 35 hane edik, yufaçıq köy. Bizim başka köyümiz balaban edi, 700-800 hane edi. Amma bu kelgen kolhozımız öyle edi.

Bizim qorantamızdan partizan oldı bir partizan, bir eniştem oldı, eniştem. Özümniñ eniştem degil de, soyumızdan oldı partizan. Adı Ebazer edi. Toymaz Ebazer. O partizan oldı. A, başqa, bilmeyim. Bir eniştem bar edi, ağam küçük edi, eniştem armiyada edi. Leytinant edi eniştem. Cenkte oldı. A, böylen başqa bir şey olmadı. O cenkten da qaytıp kelmedi.

Bir şey bergenleri yoq bizge, yoq, kettiñiz siz, malıñız qaldı. O aytır edi anamlar, nu, sürgün etip bizni çağırmazdan ögüne, kelip qaç malıñ bar, neniñ bar yaza ediler. Soñradan bularnı tutıp alacaqtırlar dep, biz, biz eki sığırnı, bir sığır yazdırdıq, on qoynı 5 qoy yazdırdıq işte endi ükümetke. Tutıp alacaqlar qolumızdan, qorantamız büyük aşamağa kerek dep öylen yazdırdıq sürgünlik dokumentine. O köçmezden ögüne. 2-3 gün ögüne bularnı yazğanlar. Onı men bilmeyim, endi bala edim, ... ama anamlar öyle der edi. Öyle yazdılar.

Saba erte keldiler, saatnı bilmeyim, erte edi, biz daha yuqlay edik. Anam-babam turğan edi, baqsaq, köyniñ uje bir başından öbür başına adamlarnı yığalar, biz köyniñ ortasında otura edik. Soñ, anam-babam bizni çağırdılar, i sandıqnı açtılar, ne bar urbalarıñıznı kiyiñiz ballar dedi. Urbalarımıznı kiydik, üstümizge er bir urbalarımıznı kiydik, paltolarımıznı kiydik. Soñ, ya ne olacaq desek, köçeceksiz dediler. Soñ biz añlamay edik öyle şeylerden. Ondan soñ köçtik. Çağırdılar bizlerni alıp kettiler. Soñ kene bir soldat keldi. Başta kelgen soldat tez-tez dep netti soñ davrandırdı. 2-nci soldat keldi kördi, biz altı bala i babam bar, babam hasta soñradan dedi ki sen ne içün böyle az şey aldıñ dedi bizge, urbalar aşayt alıñız dedi. Soñra babamlar qaytıp yeñiden aşayt, babam soradı biz ne dedi, qayda dedi alıp ketesiz, ne yapacasız bizni dese. Sizni sürgün etecekler dedi. O ekinci soldat Musulman olsa kerek, esmeriy kelgen bir soldat edi. Öyle de sizni ya Uralğa, ya Özbekistanğa alıp ketecekler dedi. Alıñız aşayt, ala bolğanıñız qadar dedi. Ya biz ne qadar alıp olacamız? Aldıq maşinağa sığmadı, köterip attılar şeylerimizni.

A, soñ, o yerden alıp kittiler vagonğa, şalon bese-belli tolu olsa kerek, biz çoq oturmadıq poyezd yanına, bardılar yüklediler bizni vagonğa, i vagonnen kettik, kettik. Sivaşnı keçkence babam dedi, Allağa şükür Ural degil de Özbekistanğa Musulman yerine baracamız dediler. Soñ öyle dep netken soñ, men onı o qadarını bilmeyim, soñra babamlar aytır edi, ondan biler edim. Ana, keçip kettik, ketkende toqtata ediler bizni aşamağa.

Özüñ pişir aşa, der ediler. Bir şey yoq, tava yoq, odun yoq; çöplüklerni cıyıp, endi tavanı qızdırıp, hamırın azır basılğan olar edi, bir pite yapıp, nege qoysalar, tavağa qoysalar yarısı pişe edi yarısı pişmey edi, vagon köçe edi, a öylen de çapıp çıqa edik, çıqıp olsaq. Bir kün, endi ayıp ta olsa tışarı barmağım keldi dedim, otursam, bir vaqıtte vagon köçti, men qaldım, çapam, çapam vagon artından, vagon kete, men yetiştirip olmayım, özüm vagonımnı çıqmağa qıdıram. Bir dane siziñ kibik yaş oğlanlar qolumdan tuttı, kel kadâm, kel kadâm çıqar beraber ketermiz, men anañnı tapıp bererim dedi, qolumdan çekti, ayaqlarım sıdırılıp vagonğa çıqtım. Vagonğa çıqtım ağlayım, ıştanlarım da toldı. Er bir şey da, bir şey közüme körünmey, can tatlı. Soñ, vagon qaydadır bir yerge barıp toqtadı. Toqtağanda, tez-tez ablamlar kelip, tez-tez meni tapıp alıp kettiler. Öyle bir qıyınçılıqqa tüştim. Egertim men o yerde qalğan olsam men ğayıp edim. Men bir şeyden añlamaz edim. Bir çölniñ ortası, bir şey yoq. Ondan soñ, kete edik, ketsek yolda ölüler yatqan edi, biz bala ölülerni başta bizge köstermey ediler. Ölülerni yatqızğanlar yolnıñ, çölniñ ortasına, uzatqan qoyğanlar üstüne bir şey qapatıp, yolda qaldırır ediler ölülerni. O qaç tane ölü yolda poyezdden penceresinden kördim, penceresi açıq olğan yerinden. A, öylen etip bir şorba ketire ediler yetkenge yete edi yetmegenler yoq. Ana öyle etip, çekişip bitlep-mitlep er bir yerimiz bit tolıp öyle etip barıp çıqtıq Özbekistanğa.

Namangan degen oblast. Qoğay degen yerde. Anda bardıq çıqtıq, soñra da, bir Özbek adamları kelip, adamlarnı alıp ketip kolhozlarğa-sovhozlarğa işletmege kelip stansiyadan kelip qarşıladılar. Bir balaban köpçekli arabalarğa yüklediler şiylerimizni, özlerimiz cayav i ketip bardıq banağa qoydılar. Soñra da kim baraklarda endi baraklarda qalmadı er kes, davranıp alğanını aldı, Soñra babam köyde yürdi yürdi, bir köz ev taptı, ne qapısı bar, ne penceresi bar, içini bulaştırğanlar.

Biz Namangan oblastı Üç Qurğan rayonı Qoğay degen yer edi, bizim barıp tüşken yerimiz. Öylen edi. İşte o yerde kördim bu işlerni, epsini o yerde kördik te. Saba erte kelir ediler pamuqqa, aqşam qaranlığına qaytır edik, işler edik. Ana, bir şey anda oturtmay ediler, alıñ olsa da olmasa da, ana pamuqlarnıñ içinde yıqılıp qalıp tif hastalığına oğradım işte.

Özbekler bizge barıp qarşılağanda, biz böyle bir ev edik bir közünde biz oturdıq, kirip bardıq endi özümiz nahalno kirdik anda a, eki közüne brigadir balası da yoq edi, bir brigadir otura edi, Özbek adamı. Onıñ qarısı, olarğa aytqanlar olarnıñ közleri yoq, olar adamğa neteler, adam aşaylar, olar yaramay halqlar, olar satqınlar, öyle degenler. Bu qorqıp qapısınıñ aralığından bizlerni körgen. Men apamlardan eñ çirkini men edim, dülber dülber qızlar edi. Qız balasına yetken qızlar edi. Bir vaqıtte olarnı körip şaşıp qalğan. Vay bu bizden de dülber qızlar, ne içün bu halqnı böyle ayttılar. Közleri bir dane, olar dep böyle ayttılar dep, o qarı kelip bizge yavaş-yavaş qorqmayıp endi kelip, Özbekçe de olsa aytıñız bek laqırdıñız nasıl, kelişe bizim sözlerge i aññaşıp ana öyle etip ev içine oturdı. Soñ o brigadir. Babam dedi ki, sen dedi, öz azbarına öyle bizim oturğan yerimizni, bizim oturğan evimizde azbarı yoq edi de, bir havuz bar edi. Yoq edi azbar, saçmağa bir yufaçıq azbarı bar edi. O adam dedi, sen dedi, Bekir aka dedi, barıp bir kilo maş al dedi. A, bu menim yerimni qaz da saç dedi. Egertım qaytıp ketseñiz Qırımğa dedi, men sizge onıñ bir kilo maşnıñ aqçasını beririm dedi o maña qalır dedi. Siz onı saçıñ dedi, siziñ qorantañız büyük dedi. Qorantanı qutar dedi. İşleñiz dedi. Qorqmañız dedi ana o Özbek adam. Ana, öyle ayttı. Barıp onı alıp kelip saçıp anı asradıq i güzel maş oldı Allanıñ rametinde olsun, cennetinde olsun o adam. Öylen etip bizge aqıl ögretti. Yahşılıq yaptı. Amma Özbeklerge, ana öyle aytıp, bizlerni yaramay dep, soñ bizlerge satqın, satqın dep, a öyle şiylerni aytqanlar da oldı. Ana, o brigadirler, neler. Öyle adamlar da oldı. Yahşı adamlar da pek yahşı adamlar da bar edi Özbeklerde.

Bir şeyçik bizge bermediler, anda bardıq, boş evler aytam da, ekindi künü kelip işke çağırdılar, adamlar epsini kolhozğa ketti işlemege, kettiler, solhoz edi, solhozğa kettiler işlemege, men o vaqıtte 12 yaşında bala, siz de çıqıñız dediler bizge. Soñra biz bardıq, oqucamız diye, bizlerni babam mektepke alıp bardı, endi oquyacaqlar dep, barsaq o mektepke, anda sıtma tuttı bizni, malariya, sıtma tuttı. Oqup olamadıq qaytıp keldik, mektepke barıp olamadıq. Ondan soñ oqup olamadıñız dep işke çağırdılar. İşke alıp bara ediler. 12 yaşından işke başladım anda. İşke bara edim, işledim bir parça, soñ, işlegen yerim sıcaq avası, yaramay suvuq suvlar, aş bermeyler, aş yoq, hastalandım. Tif hastalığından hastalandım. Soñra bolnitsada yattım. Bolnitsalarda yatıp endi bir tane doqtor bar edi, Tatar soyu, bir Tatar soyu. O Tatar doqtor, menim apamnen dost ediler. O dedi ki, seniñ qardaşıñ ölecek dedi, saçlarım a böle uzun edi, keseyim saçlarını, kesmeyik, ölse saççıqlarnen ölsün dedi ana o doqtor. O qadar hasta oldım men. Saçlarımnı kesmediler. Ondan soñ men ne ettim, tüzeldim. Alla berdi yaşamağa 83 yaşıma keldim balam. Ömürim bar eken. Soñ andan bolnitsadan qaytqan soñ evge keldim, kene de özüme kelmedim. Babam o vaqıtları 6 ay oldı ölgeni, babam kelip sırtıma bir yumruq urdı, ölgen adamnı tüşümde kördim. A, ondan soñ ayınıp kettim men. Özüme keldim. Özüme keldim saba tursam bo qollarım ter içinde, kemiçikler bar edi balam, teri içinde kemikleri.

A, o qadar, özümden özüm qorqtım. Anam dedi, sabır et balam, tüzelir ketersiñ balaçığım, sen hasta oldıñ dedi, soñ özüme keldim men. Ondan soñ, a böle etip, işke başladım, pamuqta işledim. Saba erte alıp keter ediler pamuqqa anda işler edik aqşamğace, soñ o pamuqlarnıñ çöplerine kömür yoq, gaz yoq anda kömür yoq odun da yoq çöl, ana o pamuqlarnıñ tamırlarını kesip işten qaytqanda onı alıp qaytır edik. Sırtımızğa yüklep, bir buçuq, eki km sırtımızğa arqamızda onı yaqar edik. Onı da, üstüne, a bu qadarçıq pamuq körseler, siz satqınlar siz bahta düşmanları dep qamçınen özümizni urmasa da, ana o odunlar üstüne qamçınen urıp bizlerni o alıp ketirgenimiz 1-2 km ketirgen odunnı köyniñ başına kelgende tutıp alır edi. Bizler, Özbek, Musulman halqı edik doğrusını aytsam episi Tatar edi, olar alıp bizlerni öyle qıynadılar.

A, öyle etip künlerimiz keçip ketti işte. Ana soñ, babam öldi, 6 ay degende. Ana o armiyağa ketken eniştemniñ qızçığı öldi. Apamlar bizler sağ qaldıq, babam dedi ki, ballar işleñiz, ubornımı tüzetesiz, netesiz, ne yapsañız yapıñ, işleñ, aşañ canıñıznı qutarıñız, canıñıznı qutarıñız. Adamlar bazıları birisi aşıqır edi, qaytğaydılar Qırımğa, babam dedi, Qırımğa yaqında bizni qaytarmazlar Qırımğa. Bu Stalin bir tükürdi, yalamaz dedi. Bir tükürdi yalamaz, siz eñ azdan 10 yıl bizni qaytarmazlar, ballar canıñıznı qurtarıñız. Oruspılıq yapmañ, hırsızlıq yapmañ, işten de qorqmañ, dedi. İşler tapıñız. Barır edik, boğdaylarnıñ başını cıya edik torbalarğa, o torbalarımıznı da kirip kene da özleri ala ediler içinden, bir parçaçığını bizge qaldıra edi. Olarnı alıp kele edik, qavura edik, aşay edik. Onı tüyip krupe yapa edik, şorba yapa edik. O barğan yerlerimiz, öyle qıynalıp öyle nettik. Krupeler aşap netip tüyip boğday-arpalarnı, yoq edi bir şey, a böylen çalıştıq işledik, hastalandıq, tursaq qıynalsaq ta sıcaqlarda barıp birer başbaş cıyıp çöl içinden onı da, yarısını alır ediler, yarısını bizge berir ediler. A, öylen etip ömürler keçip ketti işte.

NKVD, bizge, unuttım, qaçar kilo ayda un berdiler, un berdiler. Yoq, a paramı? Kimge berildi, beşer biñ kümüş, biz onı alamadıq. Alıp olğan aldı, biz özümiz alamadıq. Ama kim aldı, eki qatına ziyade qaytarıp töledi o beş biñ kümüşni. Beş biñ kümüş yardım dep berdiler, qaytarıp aldılar onı, eki qatını qaytarıp aldılar, bir eniştem, ondan soñ menim apam evlengen edi, o alğan edi. Apamnen oturğan soñ, eki qatını qaytarıp aldılar o aqçanıñ. A, biz özümizniñ qorantamız almadıq o aqçanı, yetiştirip alıp olmadıq biz onı.

Bilmeyim. Ana aldıñız beş biñ kümüş dep, onıñ penyası netken o yıl qaytarılıp berilmegen, penya netkenine bilmeyim, eki qatını qaytarıp aldılar adamlardan, öylen aldılar. Biz özümiz almadıq. Qorantamız almadı, bizim a o adam aytqan kibik babamnıñ sözünden yürip, Özbeklerge barıp, iş yapıp, bir qopqa markov edi, şalğam edi, berir ediler. A öylen işlep, biz özü-özümizni açqa çoq netmedik. Özümiz çoq açlıq körmedik. Babam işleñiz dedi, biz baba sözüni diñledik. İşledik. Kolhozğa episi apamlar çalışqan soñ, men 12 yaşında edim, eppir çalıştıq, men de çalıştım. Epimiz çalıştıq. Bir qız qardaşım oqudı beşinci sınıfqacek. Başqa birimiz, epimiz işledik sovhozğa.

Kün doğğanda çölde olmaq kerek ediñ, pamuqta uje işlegen yerinde olmaq kerek ediñ, aqşam kün qonğan soñ, qaytır ediñ kün qonğan soñ. Saba erte egertim bir saat soñra barsañ söger ediler brigadirler. İ aqşam qaytqanda erte qaçsañ söger ediler. Aylıq aqçanı men sizge aytayım o aqçanen alsañ eki pite alır ediñ bir aylıqqa. Bir aylığına eki tane pite. Mol der ediler Özbekler. Eki tane mol alır edik. Ana o qadar az edi aylıqlar. Aylıq yoq edi, işler edik. O qarlar-buzlar içinde üstümiz qatıp qalır edi, buzdan urbalarımız, illâ da pamuqnı cıyacaq ediñ pamuqqa barır edik.

Fabrikalarğa barğan adamlar soñ yavaş-yavaş bizim halq pamuq zavodına bardılar. Olarnıñ aylıqları güzelce oldı, olar uje başqa edi. Güzel oldılar olar soñ, o soñunda edi. Qaç yıldan soñ. Baştan almadılar je, a, soñ başlap bir-eki tane alğan soñ, kördiler bizim halq yahşı işley, bizim halq işten qorqqan halq degil, olar yahşı işleyler, onıñ içün, soñ, zavodqa aldılar halqlarnı işlediler. Olarnıñ aylıqları bir qarar olur.

Yoq, bir yerge bizlerni yibermezler ediler, egertim stansialarda bir yerde körse ediler, qapatır ediler 3-4 künge qapatır ediler. Eki yılğace qapatqan soyu, uzaqqa ketken soylarnı öylen qapatır ediler. Endi men, bizim soy-sopumız biz öyle ketmedik, bir köpürniñ o yağı Qırğızistan edi, bir köpürniñ bu yağı Özbekistan edi, anda güzel bazar olur edi, bir kün qız qardaşım bazarğa isteyim barmağa dep ketti, onı tuttılar anda, alıp kelip qapatacaq oldılar. Qaç kün qapatacaq oldılar. Soñra da, a öylen etip qapatmadılar, yaş olğanı içün qapatmadılar, ana öylen de qutulğan edi. Bir kere qızqardaşım öylen oldı. Biz bir yerge barmadıq, barğan adamlarnı öylen yapar ediler. Qapatır ediler.

Ne aytacasıñ ne aytacasıñ, qoluñdan ne kelir edi. Qanaat etip oturdı er kes. Ne yapsıñ, er kün işke keter boldura qayta kele er kün qorantasınen. Öylen adamlar bar edi, büyük-büyük oğlanlar aqşamdan yatır ediler, saba ölülerni çıqarır edi. Öylen adamlar bar edi bizim köyde, öyle qoranta oldı, on candan eki dane qaldılar. Eki, eki dane qaldılar. Bir anası, bir oğlu qaldı. Ana on candan. Ağa-qardaş, ağa-qardaş, ana öyle öldi. Halqımız pek öldi. Ana o çeşit suvlar içip, avası sıcaq, açlıq, aş yoq, ana öylen çekişip pek qıynaldıq, pek öldi halqımız.

Babam öldi ve apamnıñ qızçığı öldi. Bir qızçığı bar edi, eñ büyük apam evli edi, onıñ qızçığı öldi i babam öldi. Babamı aqşamdan alıp kettik bolnitsağa, öz ayaçığınen alıp kettik, saba barğanda apam aş alıp barğanda ölüsini çıqardılar. Babamnıñ ayaqlarını körip, babamnıñ ayaqlarını yuva edik, bile edik nasıl olğanını, ayaqlarını körip apam, vay bu menim babamnıñkine oşay dep, barıp palatkasına barsa, babam gece kelip bir ukol urdılar, i qan qustı babam ve öldi dediler. “Şimdi alıp çıqtılar qızım babañıznı”, dediler oturğan yatqan palatkadaki adamlar. Babam a öyle tez hasta edi, pek ne degil edi, işler edi, ana öylen babam öldi. Babam ölgen soñ, ana o apamnıñ qızçığı da babama baba der edi, qartbaba demey edi, onıñ asretliginden o da açlıq çekti, o da ölip ketti, a bölen. Azıp-tozıp ölip ketti.

Cenaze, nasıl diyim men sizge. Bizde öyle olur edi, ölür edi, üstüne qapatmağa da bir şey yoq edi. Alıp ketip ana öyle kömülgen de oldılar adamlarnı kömdiler. Eki-üç taneni de bir mezarlıqqa kömdiler, adam yoq edi onı qazıp, küçleri yoq edi adamlarnıñ, qazıp onı netmege. Menim babam öldi altı aydan soñ. Biz a, o barğan yolumızda saçtıq maşina, o maşnen bir pirinç şorbası pişirdik, bizde öylen adet, endi qoqu çıqaralar, qoqu çıqarmağa ne yoq, bir şorba berdik halqqa da nam ketti, vay ana o Bekir aqaynıñ balları böylen etti, öylen ağladılar babası artından. Ana, öyle ettiler. Şorba berdiler bizge dep, nam ketti, ana o köy içine.

Qırımğa qaytmağa er kimniñ yüreginde bar edi. Ama qonuşmaq, qonuşıp olmaz ediñ, öyle şeyler yasaq edi. Ayttırmaz ediler. Bir kimseni bir yerde toplattırmaz ediler. Kim yapsa da gizli yapılğan, olar soñundan olğan şeyler oldı da, qaytmağa aves etip soñ halq gizli oldı, a böylen açıq bir şey yoq edi.

Elbette miting yaptılar bir vaqıtte. Bir kiyevimiz rast keldi, olarnı gaznen üstlerini sepep, suvnen sepep mitingten quvdılar, bir yerde laf etecek olsalar öyle şeyler yaptırmay ediler. Bir-birine o taraftan laqırdı yoq, ettirmez ediler. Gizli edi, er bir şey. Gizlilikten qaytırmız dep er kesniñ yüreginde bar edi er kes aqşamdan şeylerini baş ucuna qoyıp yatır ediler, saba qaytırmız dep, a biz yoq edi da öyle şey, qaldırmadılar, netmediler. Qayd etmey ediler öyle şeyler.

56-dan soñ, bir mektüpler başladı, halqımız başladı, er evden mektüpler yazdılar Moskovağa. Episi, ballar, işte bizim ne qabaatımız bar, kimniñ qabaatı olsa onı cezalasınlar, bizim ne qabaatimiz, biz bala edik.

Qardaşım yazdı, apamnıñ balları yazdı, çoq mektüpler yazdılar. Onı yiberdiler Moskovada, a, otveti kelgeni yoq. Böylen qaytmadı bir şey.

76-ncı, 76 edi. 76-ncı yılda Qırımğa döndik. Eñ büyük oğlum armiyada edi. Armiyadan keldi büyük oğlum, keldi mında Qırımğa, qalacaq oldı, biz de kelecek oldıq. Keldi mında, işke barsa, soldat urbalarınen almadılar. Yazmadılar olarnı. Propiska yapmadılar. Ana, o qadar işleri bar sovhoznıñ, adam kerek, bu bala montör edi işke alalar üç ayğa aldılar, üç aydan soñ çıqarıp attılar, propiskasız öyle üç ayğa aldılar, soñ çıqarıp taşladılar işten. Öylen etip çekişti, çekişti; soñ biz özümiz yüregimizde de bar edi da, ballarım yaş olğanda başlap işlep, ballar aqçamız olsa Qırımğa ketermiz, Qırımğa ketermiz postoyanno ballarnı öyle etip işletip özümiz işlep, aqça cıyıp köçip keldik soñ. Ekinci oğlum da armiyada edi. Ekinci oğlum da armiyadan qutulıp keldi, onı da propiska yapmadılar.

Bizni de yapmadılar. Onı da. O qadar netti, o bala çekişip bardı. Öylen şeyler yaptılar. Ögüne pıçaq attılar a bonen. Özüniñ nelerini kesip taşla dep. O pıçaqnen onı nervalatıp öyle yaptılar ki pıçaqnen bunı ursın dep, o bala özüni tuttı. Ana, o nelerni pağonlarını kesip at diy taşlağan aqay, özüni propiska yapmaylar. Ana, öyle nettiler qıynadılar, pek qıynadılar. Biz episine dayandıq. Altı yılğace bizni propiska yapmadılar. Altı yıl ballar da işlemedi, babası da işlemedi, biz de işlemedik. Ne bar, ne aytayım sizge? Ballar, muzıka çalışa edi menim ballarım.

76-da özümiz qayttıq. Lenin rayonına, Lenin rayonına. Novonikolayevka degen köyge kelip çıqtıq. Anda keldik işte, oğlum anda kelgen edi, ana andan da biz de keçip ana öyle özümiz ev aldıq, evimiz aformit olamadıq, özümiz propiska olamadıq, evde oturdıq. Kelip a bu yürgen yerimizden, a bu yer siziñ, başqa bir yerde şey saçmaysız dediler. Bir şey ekmeñiz dediler.

Qayda özümizniñ evi?, Biz Özenbaşta otura edik, bu Lenin rayonı, Kerç tarafında. Özümiz satın aldıq o evni. Satın almağa özüñ almağa aqqıñ yoq edi. O vaqıtları sattırmay, aldırmay ediler Tatarlarğa. Bir kimseniñ adından netip; a öylen o satqan adam felânçağa da yerimni berdim satmağa dep aqçanı aldı ketti. A, biz ev içinde qaldıq. Evimizni aformit etmediler. Olmay edi, aformit ettirmey ediler. Tatarlarnı quva ediler o vaqıtta. Kele ediler neler militsialar, ketiñiz mından, ketiñiz, men közlerim a böyle, davleniyam bar edi. Menim spravkam bar edi. Mına, men mında keldim özüm Vetanım, mında avası güzel, men mında yaşaycam desem; mında yaramay ava, ne keregi bar siziñ mında, qayt ketiñiz felân yerge, filân yerge dep, militsialar quvar ediler. İ podpis qoydura ediler. Qayt ketiñiz dep.

Biz bir kere musafirlikke kelgen edik, Qırımğa köçip kelmezden ögüne. Bardıq evimizge. Barsañ anda evimizde Uruslar otura edi. Evge kirsetkenleri yoq, azbardan kördik, qayttıq kettik. Ana o qadar şey. A, bu yaqtaki Özenbaştaki evlerimizni Nemseler yaqtı, köyümizni evlerimizni anda yaqtılar Nemseler, partizanlar bar dep, evlerimizni yaqtı da olar, andaki evlerimizni yaqtılar. Yeri de şimdicik suv ambarı yaptılar şimdicik, Özenbaşnıñ bizim evimiz olğan yerni. Yaltağa suv alalar ondan. Ya o öylen yandı. Bu yaqta evimiz tura edi, Uruslar otura edi, qoymadılar azbarğa, bizni. A böylen tıştan baqtıq i qaytıp kettik. O qadar şey.

Men endi o vaqıtları evlengen edim, dört oğlum bar edi, aqayım bar edi, altı can olıp keldik.