Adı Soyadı: Gülşen Emirametova
Doğum Yeri ve Yılı: Kezlev, 1929

Mülakat Kayıt No: KA013

Gülşen, Emirametova Gülşen, 29 god rojdeniya Gezlev (Kezlev) şeerinde Jelabova ulitsada. Sovyet zamanı biz bala edik, toçno o qadar bilmeymiz koneçno, men 15 yaşında edim o vaqıtta.

Aşlıq kördik, aşlıq kördik, 35-te eñ posledniy 35, şunda babam öldi. Biz aşadıq, no, adamlar aşlıqtı, menim babam mal doqtorı edi, ana qoy aşadıq. Men azğana bilemen 35-te men altı yaşında edim, azğana bilemen, a babam kolhoz adamlarına ötmek almağa şeerge kele, o köyde çalışa, ana ötmekke kelgende, öle babam Gezlevde. ‘A ot çego umer’ biz bilmedik. 5 yaşında qaldım ben babadan, bolşe baba körmedik.

Sibirskiy yazva, maldan sibirskiy yazva zarazil, ana şu sibirskiy yazvadan qan tamğan o seskengen ah eto ne horoşiy, ana şoman şeerge kele ötmek almağa qaytalmadı, şoman yoq boldı. Ayat altı yaşındaman otkuda znayu. Yoq, anam ne gramotnıy, babam pozje oqutqanlar vzroslıy, jenatıy balalı bolğan soñ, oquğan, Sovyet ükümetini çalıştırıp körmege bilmeymiz de.

Yoq, bay tuvul (degil) edi, pıqare (fuqare) de tuvul edi. Mına bu Gezlevde Zavodskoy ulitsada, beşi mektebi bar edi, anda birinci klass oqudım, babam öldi, soñ, 37 senesi köyge kettik, vtoroy baba, ekinci babağa, ana üş (üç) klass anda oqudıq, Çernomor rayonında Qırqqulaç köyünde, anda balaban semya 11 can boldıq.

Tatarşa, Tatarşa, men mektepke barğanda 37-de mektepke barğanda Latin bukvası bar edi, yarım yıl oqumay Rus bukva şıqtı (çıqtı), men latinniñ birisini-ekisini tanıyman, qalğanını tanımayman ana şonday, Rusçanı oquyım dört klass pitirdik, dört klass pitirip şeerge kelgende, konikulğa kelgende qavğa başlandı, 44-te, e 41-de qavğa başlandı. Şundan soñ oquv körmedim.

Nasıl qavğa, o kene men aytaman men o vaqıtta 12 yaşlarındaman, biz Saq şeerine baracaqmız anamnıñ siñlisi (kiçkene qız qardaşı) bar edi, anda ketecek bolıp vokzalda biz mınavday radiolar voyna dep er kes ağlay, er kes bilet qaytara, biz ballarmız vot takoy, biz de qayttıq dört bala edik, samıy, eñ üykeni menmen (menim). 12 yaşında bolamanmı, ana 29-nıñ balası 41-de 12 yaş. Soñ, kelip bizni vokzaldan aldılar, biletni qaytardıq, qavğa başlanğan, qaytıp kelip anamnıñ ağasınıñ üyüne (evine), soñ, anam köyden kelip bizni alıp ketti. Bir kere podvolğa da tüştik, bombaladılar.

Yatıp kettiler, mına rayondan, şeerlerden, köylerden kelgenimen, qolum körülemi anda? Qaytayatqanda keş qalsalar yatıp kettiler Ruminler de Nemseler de.

Nemseler etmey edi, Ruminler yaman bola edi, Ruminler yaman bola, soñ, Nemselerge barıp aytsañ, nakazat ete ediler, Ruminler qırsız edi, tutıp ala ediler, alıp soya ediler sıyırlarnı. No, postoyanno turğanğa belki etmeylerdir, bizden ötip keteler, yatalar, gece aşamağa kerek, ne istese onı eteler.

Nemseler olar kulturnıy halq edi, Ruminler tsiganskiy.

Yoq, bizde rovnıy köy, partizan eñ köbüsi tavlarda, qırlarda, tavlarda; a, bizde çöl, otkrıtıy, rovno, anda saqlanmağa ne gde. Em armiya bolmadı bizde, turmadı; Çernomorda turdı armiya.

Partizan körmedik biz. Yoq, biz uzaqmız olardan, eto gornıy yaqlarda, gde voyna idet. Eki ağam yoq boldı, birisi armiyağa ketti, armiyağa ketti, armiyanıñ soñunı şığar degende Finlandiya uruşı başladı. Endi Finlandiya uruşı vaqtında ekinci ağam ketti. Endi bu ağam Finlandiya cenki pitken (bitken) soñ, qaytıp keldi, bu ağam armiyada qaldı, bu qaytayım degende German qavğası başladı, üyken ağamnı bir daa aldılar, ekisi bir-birini körmedi. Şunman da yoq boldılar. Qıdırğan adam bolmadı, bezvesti, ölgenmi bir şiy bilmeymiz.

Nemse körmedik, prohodaşiy s noçovkoy, utrom uşli, vot takoy. Bizde bir şey yoq, biz bir şiy körmedik, tolko prohodaşiy Ruminler yatıp kete edi, prohodaşiy Nemseler, ne istese onı ete, ötip kete, odin s noçovkoy, qavğa körmedik, okop qazdıq, vo dvore okop qazdıq, okopqa saqlandıq, kelip bombalap kete ediler, zarar körmedik, patlamadı bombalar, bilmeymiz, a, Yevpatoriyada boldı. Neşin (Ne içün) deseñ men qavğa vaqtında ekinci babağa kettim, poetomu men şeerden kettim derevnağa.

Ders pitken soñ, kolhoz, mektep yoq, 41-de pitti, 4-ünci klass 41-de konikulge şıqtıq qavğa başlandı, mektep yoq, kolhozğa çalış, kolhozda çalıştıq, sıvarnoyda çalıştıq, sıvarnaynı bilesiñmi?, Şımışqa (sımıçka), kombayın boğday ordı, artından başaq cıydıq, ana şaytip çalıştıq.

Qavğa pitken soñ, ana özümizniñkiler keldi, özümizniñkiler keldi, biz quvandıq özümizniñkiler keldi, o quvanç yerine qara kün boldı.

Endi evelki zaman svobodno bez qavğa bolacaq (qavğa bolmaycaq) dep oyladıq, eski yaşayış bolacaq dep, a, olar perevorot ettiler. Olar şığardılar bizni.

Bizde balaban aqalarım epsi yoq boldı da qavğada, men yaş edim inisiatiftekiler cattı türmede.

Biz endi uje şıqqanmız mından, Ruslar keldi bizni şığardı, o türmede cattılar olar inisiatifnikler, mına Qırımğa qaytamız degenler cattı türmede.

Köy prostoy adamlar ne gramotnıy adamlar kolhoznikler, o gorodskoylar, şo o işlernen oğraşa, er kes kolhoznik, predsedatel kolhoz, brigadir kolhoz, çesovod kolhoz, vse, gramotnıy adamımız. Qalğan er kes kolhozğa çalışa.

Biz ana 18 Mayıs sabası po poradku aytsam, biz köyniñ şetindemiz (çetindemiz), quyuğa yaqınmız, baqırıp keteler, köyniñ o tamanından (tabanından) adamlar keleler şığalar, azır boluñız, kolhoz adamları, qomşular, azır boluñız bizni şığarayatalar, baqırıp keteler. Biz pencereden, qapıdan qaradıq. Bizge kün tuvğan soñ keldiler, adamlar saarde çıqtı, o yaqtan şığıp posledniy bizlerni alıp şıqtılar, baqırıp kettiler, nu, epsini po poradku aytsam, eki soldat turdı, qapınıñ eki şetinde ventovkaman, lap (laf) yoq, menim anam ayttı, menim eki oğlum qavğada voyevat ete, atacaqsıñmı, alıp keteceksiñmi? Ayt, tili yoq, avzı yoq, menim anam ayttı men çıqmam, al, al i vse. Sobiralis pravda biz eşitkenimiz şu üyde, 25 kilo adam başına alıñız. Adam rasteratsa ete 25 kilo adam başına, bizler başladıq cıyıştırmağa, çto ne qolumızğa ilişti, aldıq.

Menim eşittigim üyniñ işinde 25 kilo adam başına. A, biz köpmiz, sekiz danemiz, bizde köp bola da soñ. Samıy starşiy bir dane aqam bir yaş eken, znaçit men 15 bolsam o 14 yaşlarında, men 15, men 14 yaşasam, o 15 yaşında, ne rodnoy. Ana, qalğan yaş yoq edi, babay 60 yaşında, o vaqıtta babaylar (şay) etip cüre ediler, anam qart, babam qart, bizge tiymege çare yoq, bir şey yoq, episi mınaday. Ana, ne aldıq, aldıq.

Aldıq bizler, boğday da aldıq, bir çuval boğday aldıq; urbalarnı, epsi kiyimlerni üstüne kiyeberdik, yük almadıq, cük bolmasın, üstümizge kiydik. Men özümniñkini kiydim, anamnıñqını kiydim; anam babamnıñqını kiydi, aqalarımnıñqını kiydi; gruz bolmadı. Ana şo. Aldıq aruv şıqtıq biz. Ana, o adamlar baqırıp ötken soñ, bizge oçered keldi, soldatlar keldi, bizler alaca(ğı)mıznı aldıq, alıp ketip mektepniñ aldına tüşürdiler, bütün kün mınday tumanlı-cavunlı ava. Maşina bekleymiz. Menim anam ayttı, “meni üyge ciber, ballarım aş”, ketti soldat alıp ketip ketirdi, alıp bardı; urmadı, sögmedi bir şey etmedi. Bir kampirniñ de balları, laleçkası bar edi qolunda, onıñ üyüne barıp alıp keldi soldatman.

Voopşem keş bolğanda biz Kezlevge keldik, yavğan soñ, Kezlevde doğru şalonğa alıp keldiler, yerge ayağımız tiymedi, maşinanıñ artını kuzıvnı aştılar şalonğa doğrulap maşinadan pram şalonğa mindik, anda qaş qoranta, 2, 4, 8-10 qoranta bar edik, bitkom. Ana, er kes cönedik, bilgen adamlar ayta, oñğa ketse bu yaqqa ketemiz; solğa ketse bu yaqqa ketemiz, añladıq; bir yerge barğanda ayttılar, şıjaq (sıcaq) yaqqa ketemiz, biz ketemiz rast kele; oşaqlar (oçaqlar), teneke, kerpiç, bizden aldın ketken eşalon aş pişirgen, ne qadar yetiştirgen. Pişken şiy şalon cönedi alıp ketesiñ. Taa bir yerge kelesiñ, suvğa cuvuramız şalondan tüşip, kim şalondan tüşip qala, kim coyula, men qayerge kelgende, bir Acatman degen köyde, Acıasan Acı degen qart bar edi, ayaqcolğa qumanman kete, qumannı bilesiñ? Ana, kete, bizim şalon cöneycek, başqası keleyatır. O meni basmasın dep cuvurıp öteyatqanda, bölip (bölünip) ketti, ekige bölip, şalon toqtap, onı cuvıp kefinlep, taşlap kettiler şu yerge. Köpek aşadımı, cıydılarmı bilmeymiz. Col boyu kettik, qızdırmaş pişirdik, kimde bar; balıq şorbası berdiler bir yerde; ana suv alğan suv ala, şalondan qalğan arttaqı şalonğa mine, şay etip, 22 kün degende Qatırşı rayonına bardıq, tüştik biz. Qatırşı rayonınıñ ortasına, bazarnıñ yanına tüşürdiler.

Bolmadı, bolmadı bizim şalonda qartlar ediler, qartlar ayta edi, azğana aş (aç), bonday arasını, vozduh kirsin, keşe (gece) biz bir bir yerlerde ayağımıznı sarqıtıp oturğanımnı da bilemen, soñ kelip capqanlarını da bilemen az az.

Yoq, ölmedi, avurmadı da. Bir colda (yolda) bu bizniñ (bizim) Tatarlar rast keldi, erkekler, olar o yaqqa kete, biz bu yaqqa ketemiz; no, qapılarnı aşmadılar, qapını aşmadılar. Qatırşığa kelip tüştik biz, bizni banyağa kirsettiler, banyağa kirsettiler, ana urbalarımıznı stirilizovat etti, bir yerge karantinge ciberdiler. Altınsay degen yerge, Lengar yoluna, karantin 40 kün karantinde oturdıq. Ana, kim aqır (ahır), kim pod naves, yaz künü yaşadıq. 40 kün. Andan soñ, bizlerni sortirovat ettiler, raboçiy köp, Lengarğa ketti, raboçiy yoq kolhozğa ketti. Biz Qatırşı rayonda Karl Marks kolhozına tüştik, kolhozda çalıştıq.

İmenno, bizge yahşı üy berdiler, cañı üy (yañı ev) edi, biz oturdıq. Otdelno pencere yoq, em pencere em qapı, aşsañ qapı capsañ (yapsañ, qapasañ) pencere. Vot takoy. İ tapmağanlar köp oldı, bir üyde 4-5 qoranta yaşağan da boldı. Biz bir parça yaşağan soñ, bizge bir qoranta kelip qoşuldı, başqa köyden endi, taa bir qoranta, üyniñ dört köşesinde dört qoranta boldıq, tolko biz yaşay edik. Anda menim babam öldi, anda qız qardaşım öldi.

Barğanman, barğanman öldiler, barğanman menden god starşiy aqam öldi; soñ, babam öldi, Gülnar, soñ, sekiz candan bizler eki dane qaldıq. Bir oğlan, bir qız qaldıq. Anam, onı yahşı bilemen 49-da öldi.

Aşlıq bar, doqtur yoq, bolnitsa yoq, poliklinika yoq bir şiy yoq, nedayıñ hastalıqnen avursañ ahrakin berdiler, bez razliçno, epsi hastalıqqa ahrakin, aş yoq ahrakin, bir tane hinizator cüre edi kolhoz boyu, birev hasta kete hinizator tabletka bere, ahrakin vse. Ana, şoman 49-da anam öldi, soñ, meni endi podpis vaqtı boldı, qaşıncı cıl boldı şo podpis başladı, unuttım men endi, podpis vaqıtı boldı, anam öldi. Samarkanttan anamnıñ ağası vızov alıp kelip meni aldı, er ay podpiske qatnadıq, kerçek. Er ay podpiske baramız.

Sud eteler, bir arada men podpiske bardım, adamlar aytqan “bo qaşıp ketecek kolhozdan”, atlı asker keldi maña, “sen qaçacaqsıñ seni qapamağa keldim.” Men Özbekke ayttım, “aqıllı adam aytıp qaşmay, qaşa (qaça) kete, men ketecekmen, vızov ketirseler, ketecekmen, no, qaşmaycaqman”, poetomu qapamadılar meni.

Birisini alıp bardıq, alıp barmaylar, maşina yoq, araba, kolhoz reisi araba berse, alıp barasıñ, bermese öle beresiñ. Tolko bir dane Gülnar degen qardaşımnı otveçat etersiñ dep reiske barğanda, berdi araba, no uje keç oldı, subbota alıp ketip taşladıq, alıp ketip taşladıq, saba ölüsini alıp keldik. Vse. Opendisit dediler, qaradımı qaramadımı o yağını Alla bile.

Anamnıñ ağası kelip aldı bizni Samarkanttan, Qatırçı rayonından kelip Samarkantqa aldı. Onıñ qolunda yaşadıq podpis vaqtı. Ana, men savman endi, mına yaqında qardaşım öldi Özbekistanda, kelalmadı.

Anam ölgen soñ, işlemedim, bir kereden vızov keldi srazu Samarkantqa kettim. Tkaçiha çalıştım, partniha çalıştım, pamuq cıydım, işte uçenik bolsañ, pamuqqa ketesiñ, pahta cıyasıñ. Ta sdelnıy çıqqance. Şovkotkatskiy fabrikada tkaçiha işledim.

Eñ glavnıy malariya, dezintiriya şu ekisi, eñ köbüsi şo, tif boldı ana ölgenler aşlıqtan aşlıqman beraber, aşlıq nege ketire hastalıqqa ketire, tif boldı, malariya em dezintiriya. Pek köp adam öldi.

Kömdik, biz kömdik, köpekler şığardı, biz kömdik köpekler şığardı.

Özbeklerni yaman dep bolmay, olarnıñ özleri de aş edi, tek biz tuvul, olar da aş edi. Olarda da prava bolğan soyu, reisi, ..., qamşıman cüre edi, añlamasañ ura edi, könip cürseñ, cüre beresiñ. Yahşılığı da boldı yamanlığı da boldı. Episi boldı. Ana kolhozımız bay kolhoz edi, er ay ne bere, ayda payok bere edi, ükümet payok berdi, aştan ölmeysiñ, no, sav da bolmaysıñ.

Paranı kim becerdi aldı, kim beceralmadı, eñ köbüsi almadı, alğanı ölgenlerinkini de aldı, bizler almadıq. Bizde gramotnıy yoq edi, starşiy yoq edi, bizler bala edik.

No, strogiy, strogiy vospitaniye, klüçmen kire edik, klüçmen şığa edik. Nomer, tabel nomer bola edi, mına menimki 46 edi, kirgende tabel nomeranı qoyasıñ, qaç daqqa opozdat etseñ sud bolasıñ, vovrema kelseñ bir şey yoq, qırslasañ sud bolasıñ, qırslamasañ yoq.

Olar bir kereden tırıştı, bizimkiler stroyka, olar kelip tüşti i srazu vozvrat trebovali, a, biz yaşadıq, yaşadıq potom soradılar bizimkiler, keş boldı da.

Qırımnı bir minut menim anam avzından canı şıqqaşı (çıqqance) künde bir şey azırlay edi, pırtno şeşme, poyezd kelecek qaytacaqmız, ölgeşi (ölgence) qaytacaqmız, ana, ölip ketti, qayttı. Epimizniñ cüregimiz postoyanno aqlımız-fikrimiz mında turdı, biz anda yaşamadıq Qırımman yaşadıq o yaqta, cürekte Qırım turdı, o bizim Vatanımız, onı biz birevge bermemiz, birevin de almağa aqqı yoq. Er milletniñ özü Vatanı bar qaytmağa, bizim Vatanımız tolko bu, biz mında tolko qaytacaqmız, ölsek mında ölecekmiz, yaşasaq mında yaşaycaqmız. Men özüm podpis pitken soñ, ukaz pitken soñ er yıl keldim, ötmek aşamadım, suv iştim keldim. Er yıl keldim.

Mına mınday barıp üylerimni kördim, qayerde yaşağanman, qayerde tuvulğanman, deñizde caldadım, kvartira tuttım, suvman ötmek aşadım; Qırımnı kelip kördim. Qırım Vatanım. Canım cigerim Vatanım.

Bizim köyde evimiz yoq, bizim mında şeerde Yevpatoriyada evimiz, men şeerde tuvğanman, babam şeerde tuvğan, anam şeerde. Anam Tatarskiy 90-da tuvulğan. Ulitsa Tatarskiy, Sovyet ükümetine Tatarskiy, Musulmançasına Aqmolla 90-da anam doğğan. Babam Slobodkada Jelabovada tuvulğan. Biz mında korennoy. Men Jelabovada tuvğanman, a, o posle babam ölgen soñ, köyge köçtik derevnağa, tam biz malo yaşadıq. Srazu qavğa başladı, srazu kettik.

Ebet, er yıl kelip kördim, vot komendatskiy vrema pitken soñ, er yıl kelip kördim, er yıl kelip kördim. Ballarımnı da ketirip körsettim.

Milliy areket başlağanda özüm de aralaştım, ulum (oğlum) da aralaştı, eki ulum. Aqça cıydım, halqnı Moskovağa cibermege, podpis ettirdim, men bugüngeşi (bugüngece) cayav Simferopolge bardım peşkom, mında kelgen soñ. 99-da bardım. Qaş yaşındaman? 70, ana, İsmail Beyden bismila dep saldım ve tribunağaşı (tribunağace) peşkom bardım 70 yaşımda. Şimdi de ket deseler ketermen.

Qırımğa qayttım, bunday boldı. Ortancı ulum ayttı, ana, menim eki otpuskam bar, üşüncige ketti, meni işten quvalar otpuska al dedi, maña al bilet, men Qırımnı bir aylanıp keleyim dedi. Do etogo, men olarnı agitirovat etip azırledim, kim üy satqan, kim kontener cibergen, kim üy alğan Qırımdan, kajdıy minuta aytaman, aq yol, ket Qırımıña, soñ ortancı oğlum ayttı maña otpıska bereler, maña bilet alıp kel, Qırımğa keteyim bir aylanıp keleyim, qana ne bar anda?, o ketti, şoför keldi starşiysı. Qayda ketesiñ, bilet almağa. A, çe Refat Qırımğa ketip aylanıp kelecek, qaraycaq. Togda menim de otpuskam bar, eki ulum starşiy ciberdim. Birisi probivayuşiy, birisi rabotaga. Rabotaga kelse, bir şey işleyalmay edi, Raip ketse probivayuşiy. Ekisini yolladım, men anda qaldım babayımman, bir ulum bir kelinimmen qaldım. Eki kelinnen qaldım. Endi haber kele, peregovor, ne obratno doroga net uçastka aldıq üyni satılıqqa şığar. Men ayttım malenkiy kibituşka yasañız biz qartmız, avurarmız ölermiz i soñ, satıla, raz dva yasadılar, bez fundament, bez ni çego i gotovo. Men özüm satıp, ulum kelip kontener ciberdi, takoy lögkiy parada keldik bizler daje ne ojidannıy boldı. Srazu starşiy kelip kontener ciberdi, işten şıqtı propiskadan şıqtı, bizni aldı keldi.

Biz dört qoranta, üş ulum (üç oğlum), bir qızım bir uçastkağa kelip tüştik, episi şu üyni satıp aşatıp, epsi özlü-özüne çalışsañ bola, balam. Çalışmay catsañ bir şiy bolmay. Çalışalar, Yaltağa da bardı, traktorler, benzin atqanda da, ana şo, sredniy ulum Yaltağa da bardı, butılkalarman benzin atılğanda da boldı. Men özüm de cavun cavamı, başqa bolamı lüboy yerge men azırmen, ketemen.

Mına 18 Mayısta 99-ıncı yılı 18 Mayısta Simferopolge ketmek kerekmiz pişkom, er kes ketti, men 70 yaşında men de İsmail Beyden naçinala Simferopolgeşi peşkom kettim. Peşkom hodba boldı. Trebovaniye Qırım, prav, kettim şunıñ işin (içün). Menim aldıma maşinalar keldi, min, yoq minmeymen, ketemen.

Ne satayıq biz? Bütün adamımıznı armiyağa berdik yarağanını, do 16 let. Episi armiyada qavğada, kimni satayıq, neni satayıq?, kak mojno satmağa, 60-70 yaşında qartlar, on beş yaşında, on beş yarım yaşta yaşlar, işke yarağan adam yoq anda. Satmağa da adam yoq, almağa da adam yoq. Neni satamız, biz bir şey satmadıq i ne sobirayus satmağa. Kim çaresi bar, yaray, episi qavğada, derevnada saqalı bonday edi ne rodnoy babam da predsedatel qoyıp kettiler, zamen predsedatel, a o ne gramotnıy, podpis etmege bilmey a predsedatel, o ne satacaq, ne alacaq?