Adı Soyadı: Safure Ömerova
Doğum Yeri ve Yılı: Bahçesaray, 1924

Qaralezde doğdım, 24 senesi doğdım. Adım Safure. Babamnıñ adı Ömer, doğdım Qaralez köyünde, 24 senesiniñ balasım.

Babam 28 senesi öle, babamnı men iç bilmiyim, ablam bile, a men bilmiyim. Babam ölgen soñ, anamnı, kolhoz bu ballarnı nasıl baqacaq bu qadın dep, pekarnige qoyalar, ötmek pişken yerge. Anda anam Nemseler kelgence anam anda çalıştı, bizlerni baqtı.

Cenk başlağanda bir kolhozğa tütünge bara edi ablam, men de oña yardımğa bara edim, öyle ettirip yaşadıq. Andan, soñ, köçürdiler bizni Özbekistanğa. Özbekistanğa köçtik, bizni köçürip qoydılar Akurgan rayonı degen yerge.

Aytıp oturam da, tütünge bardılar, çalıştıq, yardım ettim. Anam fırında çalıştı, bizlerni baqtı. Ogorod saçqan edik, qartopumız bar edi, bahlamız bar edi. Ukumat o vaqıtte Nemseleriñ vaqtınde bir şey yardım etmedi, ne yardım etecek. Ötmek, aytıp oturam da kite ediler halqlar Ukrainağa deñişip boğday alıp kelip çekip ana ondan un etip, piteçikler lepöşkalar pişirip a öyle yaşap oturdıq. Boğday başına bir kere eki kere bardıq, qamçınen urıp quvıp qaytardılar, oğa da yapamadıq, er yerge aqay kerek, apaydan olacaq şey yoq.

Saba saat daa 4 vaqıtleri qapılarnı qaqtılar, soldatlar keldi. "Köçesiz, Qırımdan köçesiz" dedi. Biz bir şey almayıp bizni pek yaramay Qazaqlar köçerdi, bir şey aldırmadılar, bir boyumızdan çıqtıq, boyumızdan çıqtıq, qapı ögüne obaladılar bizni, soñ soldat berdiler, aydadılar bizni mezarlıqnıñ içine ketirip töktiler Qaralez köyüne. Bütün kün sıcaqta o mezarlıq içinde oturdıq.

Aldırmağanlar da, bir şey almadıq, anamnıñ qardaşı, oğlançığı bar edi, şey ketirip deñişip Ukrainadan qatnay ediler. O vaqıt poyezdda ballarnı üytep yıqtıralar, eki ayağı poyezd tibinde qaldı, bir ayağını bu yerden kestiler, bir ayağını tabanı qaldı, oñı qodalaqqa qoyıp mezarlıqqa üytep keldik, ana bütün kün o yerde oturdıq. Aqşam üstüne soñ bizni yüklep maşnalarğa ketirip Süyren stansiyasına poyezdğa qoydılar.

O poyezddan da 18 sutka cürip kelip Akurganğa tüştik. Poyezdda da pek qıynadılar. Bir dane bitam bar edi, Selime degen, o anamnıñ qardaşınıñ yanında otura edi, poyezd kelip toqtay olarnı başqa vagonğa qoydılar, biz başqa vagonğa mindik. O poyezd kelip toqtay o qartanam tüşe, gece poyezd gece toqtay, tüşe suv tökmege, o arada poyezd köçe, qartanam qala yol içinde. O qıçırıqlap qıçırıqlap qala, onıñ qayda ölgenini de bilmiyik, kim kömgenini de bilmiymiz, bilmiyik. Soramağa bir yerde bir şey yoq, bir yerge adım attırmaylar, bir otdeleniyeden birine barsañ 15 sutka bere edi. Ekinci sefer barsañ bir yıl bere edi. A öyle ettirip çekişip o nelerde Özbekistanğa da öyle keldik.

Poyezdda da pek çoq qıynaldıq. Poyezdda atala bere ediler, aşamaqnıñ çaresi yoq, bitledik qurtladıq, sasığan balıq ketirip bere ediler, eti yoq üstünde, kemik tuzlu, ana oñı yalaymız poyezdda, ya suv içmege istiysiñ de, suv da yoq. Ana soñ, poyezd toqtağan vaqtınde çapamız vagonğa, vagondan barıp yarım qopqa su alamız, a uje ettirip içip aşap kelip tüştik Özbekistanğa.

18 sutka cürdik, 18 sutkanıñ içinde bizni ketirip Sirideryağa töktiler, Sirideryadan soñ barjağa yüklep, barjadan bizni ketirip sovhozğa Akurgan sovhozına töktiler, andan soñ ana zavodqa kirip çalışıp öyle de köçip bir daa.

O vagonnıñ içinde selötka kibik yattı adamlar, a böyle bitlep qurtlap. Anda yattıq, ana ketire ediler işte bir qopqa atala ketire ediler, birer çömüş şey bere, birer dane de quru balıq bere, hamsi başqa şey bermiy. Öyle de kelip töküldik Akurğanğa.

Soñ Özbekistanğa kelgen soñ bizni bir otdeleniyağa qoydılar, anda pek yaramay edi. Ablamnıñ yaş balası bar, anam qart, qardaşım kiçkene, bir men çalışam. Aylıq yoq, yıllıq yoq, bir şey yoq. Soñ men keldim qaçıp zavodqa, zavodqa keldim, kirdim direktorge, meni srazu işke aldı, i srazu bir komnata berdi. Kirdik anda endi aqşam qaranlıqlanıp başlağanda kettim anamlarnı ketirmege, bardım anda şey yoq, bir odeyal, urbalarımız, azırledik. Saba tañ atqanda, daa qaranlıqça qorqamız naçalnik körse cibermiycek. Alıp olarnı kelip zavodqa kirdik. Zavodqa kirdik, zavodqa kirgen soñ komendatura bar edi, yardımcısı yevrey edi pek yaramaz edi, "qaytacañ, qaytacañ seni öldürecem bu otdeleniyede öleceñiz". Soñ zavodta kontorda Asan degen bir adam çalışa edi, o dedi qorqma saqın dedi, bir yaqqa kitme dedi, anda barsañız öleceñiz dedi. Men dedi o vaqıt zavod üç smena çalışa, künlük çalışqanğa aş pişireler, stolovıyda halqlarğa aş bereler. Men dedi, stolovıyda laf etiyim, stolovıynıñ adamınen dedi, qazannıñ tibinde qalğan suvnı sizge berirler dedi. A öyle ettirip kirdik, bir ay o komandatura bizniñ ötmegim berdirmedi. A glavnıysı yahşı edi, Saranov diy ediler, o Tatarlarnı zaşişat ete edi. Soñ bir ay ötmek berdirmedi, soñ men dedim, ne yapacamız endi bir şey yoq, zavodtan semıçka çalamız, pamıq çalamız, alıp kitip bazarğa satıp a öyle ötmek alıp aşayıq. Soñ bir kün naçalnikni kördim, men dedim mına zavodta çalışam, bir aydan berli ötmegim berdirmiy Çerepov dedim. Ya nasıl şey o dedi, mına böyle şey dedim, aman çıqardı yazdı kâğıt, berdi bar ötmek al dep, ya o knijkalar tolıp qaldı a böyle, kartoçkanen bereler ötmekni. 200 gram ijdivenets ala ballar, 500 gram çalışqan adam. Soñ meni o yazdı berdi, endi qayda baracam o kartoçkalarnen, soñ maña ögrettiler, bir Yahya degen adam bar dediler, o er şeyden svazi bar, onnen barıp laf et dediler. Soñ kettim o adamğa, barsam o adamğa, menim dedim mına bu qadar kartoçkam bar, bir aydan berli ötmek alamayım, yardım etiñ maña dedim. Yardım eterim dedi, yarı-yarığa dedi, yarısı seniñ olur, yarısı menim olur dep. Yahşı dedim, aqşam kelip ötmegiñni alırsıñ dedi. Ana o talonlarnı berdim ona, aqşam bardım bir çuval ötmek sıqındım keldim, ana onnen quvanıp-quvanıp aşap, oturdıq soñ. Öyle de qaldıq soñ zavodta çalışıp. O zavoddan soñ, o zavodtan da soñ köçtik biz Özbekistanğa.

Özbekistanda soñ payok berdiler, beşer kilodan payok berdiler. Payok berdiler, anam ğarip payok alğanda quvanamız, bir qoyu bir aş aşarıq dep, anam qazannı asqan soñ, endi sabalıq azırley, aqşamlıq aşayıq. Sabalıq azırley, tekaran qoyır sabaha mamalika olır soñ qursaqlarımız toyar. A bizler de saba çunasına baqıp oturamız, ne vaqıt saba açılacaq aşacamız dep, a öyle ettirip qoyu aş aşap olamay edik, öyle aqşamdan pişirip qoya edi de a öyle ettirip aşay edik, potomu çto evde aqay yoq, epimiz apaymız, bir çaresini tapamayıq. A öyle ettirip çekiştik.

Özbekistanda, ilkinde tüşkende otdeleniyege tüştik, biz dördünci otdeleniyege andan zavodqa keldik, zavodtta aytam da bir komnata ev berdi bizge, ana o evniñ içinde oturdıq biz. Soñundan dobavit etti, eniştem kelip çıqtı, bir komnata daa yaptı, a öyle etken soñ oturıp kittik anda.

Qırımda aqay qaldırmadı, Qırımda tolko tayaqnen cürgen qartlarnen ballar qaldı, başqa kimse qalmadı anda, aqay yoq edi. Trudovoyğa aldılar aqaylarnı, soñundan bir dane bir dane aqaylar qaçıp keldiler, bir şey ettiler, a öyle de qorantalarına keldiler.

Özbekistanda pamıqqa qatnay edik işte, zavodqa kelgen soñ; zavodta, zavodnıñ da aylığı az edi amma, halqlar hırslay edi, semiçka hırslay edi, pamıq hırslay edik, alıp kitip bazarğa sata edik. Bir çuval semiçka 3 kümüş edi, Özbekler aydan baqmağa kelip alıp kite ediler evden. A öyle ettirip yaşadıq. Öyle yaşadıq işte, qursağıñ aşqa toymadı, üstün urba körmedi, yaşadıq, şükür Allahğa bu künni de kördik.

Nasıl olacaq, tuttıq kantener, ablam, men, Seyran qardaşım bir kantener qoydıq, yükledik keldik mında Qırımğa. Tüştik Simferopolge, qardaşım tatamnıñ oğlu, ögüne kelgen edi, ev yasadı, bir komnata bizge berdi ablamnen ekimiz o komnatanıñ içinde oturdıq, soñ qardaşım daa Özbekistanda edi, o da kezip Qırımğa kelgen vaqıtte, soñ qardaşımnı köre Zeytulla... Kel sen de zahvatqa otur, özüñ köyüñ diy. Soñ qardaşım kelip otura zahvatta, bir ay degende bir avuç topraq zornen alalar. Soñ anda kelip fundament qoya qardaşım, fundament qoyıp qaytqan soñ qayta Özbekistanğa, ekinci yılı bir daa kele, ekinci yılı soñ kerpiçten, kerpiç qalamadıq, kerpiçke aqça yoq, lay yasay, tobannı doğrayıq, o layğa qarıştıra o çuqurdan laynı tışarğa çıqara, bizler de tomalaqlayıq a böylesine. Bir sıra taş qoya, bir sıra o tomalaqlanğan laynı qoya, a öyle ettirip qardaşım o evni yasap çıqtı. O evni yasağan soñ men de soñ Simferopolden kelip Qaralezge onnen beraber oturdım. Onnen beraber oturdım, soñ sen rast keldiñ, saña bardım, olar qaldılar anda. Soñ ev bitken soñ qardaşım barıp qorantasını da alıp keldi anda, ana alâ daa yaşaylar. Qardaşım dört yıl oldı ölgeni, ablamnıñ, yoq, qardaşımnıñ üç yıl oldı, ablamnıñ dört yıl oldı ölgeni Qırımda. A öyle ettirip yaşadıq.

Onıñ obir dünyada da yeri olmasın, kafiriñ. Çekişip öldi amma, bizim halq da çoq çekişti de, o bir özü öldi, a bizde millionlarnen adam öldi, açlıqtan, çıplaqlıqtan, suvuqtan, yanıqtan, yanıp ölip öldi halqlar.