Adı Soyadı: Mümine Abdurrahmankızı
Doğum Yeri ve Yılı: Akmescit, 1933

Mülakat Kayıt No: KH044

Adım Mümine, familyam Abdurrahman qızı Mümine men. 33-ünci yılı, 16 İyünde doğdım. Çernomorskiy rayonınıñ Bayqıyat köyünde.

Bilemen. Men özüm 33-ünci yılı, açlıq yılı tuvulğanman (doğdım). Pek balaban açlıq bolğan Tatarlar arasında. Nu, bizniñ (bizim) açlığımız 5 barabar olardan köp bolğan. Birinci sefer menim atam, yani babam, mına bu Simferopoldeki Zıncırlı medrese degen yer bar, bilesiz onı, şunda oquğan, babam. Şu oquğandan soñ, o yerde köyde imamlıq yapqan. Adamlarnıñ bir talayı bizni köralmay, babamnı qapağanlar. Türmege qapağanlar 3 yıl. Üyümizden (Evimizden) çıqarğanlar. Bu endi 28-inci 29-ıncı yılları. Üyden çıqarğanlar. Onda (Anda) 7 tane bala bolğan babamda, anamnan babamda. Qartanam bolğan. Bizni, bir Abibulla degen bolğan, şunıñ üyüne sürgün etkenler. O yerde egizler tuvulğan; Uriye, Nuriye degen. Şularnıñ üyünde. Üyümizdeki bütün şiyni alğanlar. Soñ, babam gramotnıy adam bolğan, yazğan o yaqqa bu yaqqa. Aqsız qapanğanı işin (içün), onı çıqarğanlar türmeden. 3 yıl oturğandan soñ, qaytıp kelgen. Qaytıp kelip taa da özümizniñ üyümizni alğan. O vaqıtta endi kolhoz tizilip başlağan. Babam ketkende bizni kulaklar dep kolhozğa almağanlar.

Kolhozğa tizilgenden kiyin, babam agronom bolıp işlegen, köyde. Agronom, endi bilesiz, boğdaylarnı, neni, sortlarını qanday, qayaqqa ekecek, şunday işlep yürgen. Soñ, 33 yılı daa da açlıq, pek balaban açlıq bolğan. Babamnı ekinci kere 28-inci yılı qapağanlar. Ekinci kere qapağanlar. Bunı endi halq duşmanı, ana agronomlıq etkende, onday-bunday şeylerni yahşı ekmegen, başqa-başqa tapqanlar mana, qapatışınıñ. A, aslı da özü gramotnıy adam bolğan onıñ. A, Stalinge, Sovyet ükümetine gramotnıy adam kerekmey edi. Olarğa çobanlar kerek edi. Şunman onı qapağandan soñ, bizni ekinci kere üyden çıqarğanlar. Sobraniya yasağanlar, episi qol kötergenler, Sibirge sürülsin dep. Soñ, Sibirge sürülsin degen vaqıtta bir tane, Allanıñ rametinde bolsun, Ünzile degen qartanay turıp, “ay adamlar, bunıñ aqayını qapatıp yiberdiñiz”, 7 dane bala bar, mına sekizincisi, maña beremenna, hamiledar bolğan anam, “qayda sürecesiz bunı?”, degenden soñ, halqlar qolunı tüşürgen. Bizni köyniñ çetindeki bir qaşarğa sürgenler, üyümizden ekinci sefer kulak etkenler. Onda bir kilimni, kiyizni alaman (alam) dese anam yoq, Sale Şerfe, bolmay sizler kulaksız, dep bermegenler. Şu qaşarda tobannıñ üstünde men tuvğanman, 33-ünci yılı, toban üstünde tuvulğan (doğulan) bir insanman men balam. Ana o yerde 2-3 yıl yaşağanmız. Babam şu ketkence qaytıp kelmegen. Onı soñundan bildik. Mına bu Nemseler. Ondan soñ o yerde biz bayağı oturıp qaldıq. Oturğandan soñ onda Şepişqa degen tatam bar edi, Zuleyha, Abdulla, Cemila. Olar mına bu Kezlevde oqur ediler. Köyde mektep yoq edi. Üş sınıf bolar edi. A, o yağında yoq edi. Başqa yerlerge barıp oqur ediler. Babam oquğannı pek yahşı körgen, gramotnıy bolsun ballar dep areket etken. Anam şularnı Kezlevge oqumağa bergen. O vaqıtte aqça berip oqutılğan. Bunday bedava mektepler bolmağan. Aqça berip, oqutqan 4 tane balanı. Özü kolhozda çalışqan. A, bir kiyiz alaman dese, sizler kulaksız, sizge bolmay almağa dep, kiyiz bermegenler, toban üstünde men tuvulğanman. Ana o üyde biz 6-7 yıl oturğanmız. Ondan soñ birev barmaz eken. Katorga. Keşesi emcem o açlıq yılı, eç kimde aş yoq. Mınavday, mınavday asar berdiler bizge. Şu asar mınan (asarnen) keşesi süt alıp kelir eken. Ana, 7 bala, qartanam, anam, şu üyde, şu süt menen (sütnen). Otlarnı cıyğanlar. Kün aylan degen ot bolğan, aşalğan otlar, şularnı torap, şu sütke pişirip kün keçirgenmiz balam. Ondan soñ, ket zaman ket zaman anamnı kolhozğa alğanlar, işlep başlağan. İşlegenden soñ, bizge taa da özümizniñ evelki üyümizni qaytarıp bergenler, nu, işinde (içinde) bir şekiy (şey) yoq. Onda olar kommunistlerni, komsomollarnı üylegenler, üy etkenler bizim şeylerimiznen. Ana, yaşap yürdik. Endi men bilemen birinci sınıfqa bardım, 7 yaşında birinci sınıfqa bardım. Birinci sınıfnı bitirgen vaqıtta cenk başlandı. 41-inci yılı. Pek balaban soğuşlar oldı. Oquş toqtadı. Sovyet ükümeti ketti, Nemseler keldi.

Babamnı atqanlar. Babamnı ana şu, nede, Sevastopolde, o yerde qapavlı bolğan. Babam oqumışlı kişi bolğan. Bir qarar ekenler, türmede otura. Bir qarasalar, tışqa çıqıp abdest alıp yüre. Bu kirtli qapıdan qanday qılıp çıqtı eken dep kirseler, işkeride (içeride) namaz qılıp otura. Onı soñ qaçtı, qaçtı degen laf çıqqan. Yoqalğan babam türmeden. Bizim üyniñ etrafına 3 ayğace adam qoyğanlar. Bu türmeden qaçtı üyüne keledir. 9 balası bar endi dep. Yoq, babam kelmedi o vaqıtta. Qaçqan bolsa qaçqandır, no, üyge kelmedi. Olar soñ yürip-yürip mınday qılıp (etip) tobanlar bolar edi nede, bidaylarnı cıyıp ayğandan soñ, kombayin tobannı taşlap kete. Ana, olarğa barıp, senekler sığıp, yatqan bolsa şunıñ tübünde dep, onday etip de qarağanlar, bizim haberimiz yoq. Üç ayğace olar bizim evimizniñ etrafına qaravul qoyğanlar. Onı qaçan biz Özbekistanğa keldik, Özbekistanğa kelgen soñ, şu, o vaqıtta selsovyetniñ reisi bolğan Ukur Bekir diy ediler, şu aytqan anama. Siziñ üyüñizge 3 ay qaravul qoydıq. Abduraman aqam türmeden qaçqan, dep. No, o kelmedi. A, mında kelgenden soñ, biz arhivni qıdırıp taptıq.

Armiyada, bizde oğlan bala, özü bar yoq, 2 tane oğlan bolğan, 7 dane qız bolğanmız. Armiyada bolğan, bolmağan. Olar mına bu 41-inci yılnıñ armiyasında, onda aqam kiçkene edi, endi rametli boldı o. 16 yaşında onı ablav etip alıp kettiler. Ablav degen, kele kimni tutsalar şunı Nemseler otpravit ete Germaniyağa, işlemege.

Yoq. Bizim soyda partizan yoq edi.

41-inci yılı endi biz kolhozğa kirgenmiz, no, açlıq bolsa da, kembağıl yaşağanmız. Çünki eki kere bizim bütün şiyimizni tonap alğanlar, eç nerse qalmağan.

Nemseler kelmezden burun, men 5 yaşar edim, babamnı alıp ketkenini bilemen. Keldiler bunday tavan bar edi, şuğa (şuña) merdivenni saldılar, töpege şıqtılar. Qıdıralar bir şekiyler. Anamdan ayta, “qayda tüfegiñ?”, diy. “Avtomatıñ qayda?”, diy. Anam ayta, “seni atış içün yaşırıp qoydım ana şunda” dedi. Qorqmaz edi anam. Cesür qadın edi. Şığıp (Çıqıp) qaradılar eş nerse (iç bir şey) yoq. Soñ qart, a tatamnıñ ayağı alel, o hazır sav (sağ). Gorşokqa oturdılar, Quranını ana bu cemperniñ içine tıqtılar. Çünki o yürip-oynap ketmegen bala da. Ayağı alel edi. O yerde oturdı. Kelip er bir şiyni qarıştırdılar. Eş nerse (İç bir şey) yoq, tapmağandan soñ, kettiler. Ana bunı bilemen. Babamnı alıp ketkenleri şu vaqıtta eken, o vaqıtta men 5 yaşar edim. Soñ Nemseler kelgende 41-inci yılı endi men 1-inci sınıfnı bitirgen edim. Oquy edim o vaqıtta. Oquş toqtadı. Sovyetler qaçtı. Nemseler keldi. Nemseler ancağına turdılar. O vaqıt latin arifbesine (elifbesine) ötüldi. Kiril arifbesinden Latin arifbesine ötüldi. Eki aymı üş aymı biz latin arifbesinde oqudıq ekinci sınıfta.

Nemseler kelgenden soñ, başta biz qorqtıq. Bilmeymiz laf etişni. Nemseler kelmezden burun, biz er bir aileden Germaniyağa adam yığdılar. Raboçiy kişi Germaniyağa ketiş kerek. Endi tatalarım balaban, olarnı alış kerek. Soñ, bir yer, Donuzlav degen yerde kurs açıldı, Nemsece. Şu kursqa oqumağa barsa Germaniyağa aydamay, alıp ketmiy işke. Zuleyha degen tatam şu oquşqa kirdi. Nemsece oquş içün. O Nemsece, mına bu Donuzlav degen yer bar, o yerde oqudı. A aqamnı ablav etip alıp kettiler, özü ketmedi. Ana Nemseler kelgenden soñ, olar din oquşını açtılar aqşamları, adamlar barıp Quranca oqup başladılar. Quran ariflerni üyretip (ögretip) başladılar. Olar köp turmadı. Taa da Sovyetler keldi. Sovyetler kelgen vaqıtta köp kişi qopaydı. Endi şükür Allağa Nemseler qaçtı, ketti. Nu, köpke barmadı. 18-inci Mayda. O ketti, keteyatqan vaqıtta anam oña babam yazıp ketken duvanı berdi. Mına şu duvanı daima özüñmen alıp yür dep. Onı alıp kelgenler bu yerde Aqyar degen yer bar. Şu yerge ketirip üş kün tutqanlar. Soñ Nemselerni korabli, porohodlar kelgen. Şu porohodlarğa olarnı yüklegenler. Alıp ketiş içün o yaqqa. Endi cöneyatqan vaqıtta, tağın prikazı dep toqtatqanlar. Mına şu, şu kişiler, 5 kişini çağırıp bu yaqqa alğanlar. Ağam da şunıñ içinde bolğan. Porohod cönep eş qanca barmazdan burun Sovyetler kelip bombalağan porohodnı. İçi tolu adam. Mına şu Germaniyağa işke alıp keteyatqan adamlar bolğan. Birinci sefer aqam şunday qılıp sav qaldı. Ondan soñ olarnı alıp kektenler, Şvetsariyada bolğan, Polşada bolğan, qayerde bolsa alıp yürgenler. Soñ diy bir bunday üyniñ işinde qaldıq diy, o yaqtan toqtamay atalar. İşkeride 5-6 tane kişimiz. Biz de atamız. Bir vaqıtta mınaday pencereleri bar eken, darçalar, şundan atıp. Menim artımda turğan kişige oq tiydi, diy, mağa (maña) tiymedi oq diy. Bunı pek qopayar edi, "şu babamnıñ yazıp bergen duvası meni saqladı" dep bütün aytar edi. Şundan soñ, o endi keldi.

Qaçan? O 50-inci Yoq, 51-nci. Yoq, erte keldi. 48-inci 49-ıncı yıllarda keldi. Armiyadan qaytıp keldi. Trudarmiyadan qaytıp keldi. Qaytıp kelip bizler Özbekistanda edik o vaqıtta. Ferğana oblastınıñ Vaide degen rayonda otura edik, şu yerge keldi.

Nemseler yamanlıq yapmadı. Nemseler yamanlıq yapmadı, no, Ruminler bar edi. Olar tavuqlarnıñ yanında barıp ko-ko-kok, ko-ko-kok diy, horaz otvet bere da, soñ tavuqlarnı yüklep alıp-barıp qırslay ediler. Ruminler yaman edi. Nemseler tiymez edi, Nemseler kulturnıy adamlar edi olar. Eger bir şey kerek bolsa, alış-veriş eter edi. O onday özüniñ testimalı barmı, başqa barmı şu şeyni bere, senden yımırta, may, et alar edi. Nemselerniñ ziyanını men körmedim.

Köyde adam atılmadı. Atılmadı. Trudarmiyağa alıp kettiler. Okoplar qazdırmağa alıp kettiler. İşlemege alıp kettiler. Nu, köyden adam atılmadı bizde.

O göñüllü ketiş degil, Nemselerge armiya kerek. Predsedatel, reis saylaylar. Ana, saylaylar kimden kim ketiş kerek. “Sen ket!” birevge aytılmaz edi. Mına bunday şey içine yazılar ediler, pyanke tartış dey edi, qolunı sıqa, şundan tartsa ketesiñ degen şey çıqsa, znaçit o ketecek o yaqqa işlemege. Boş bolsa, qala. Aqiqat iş alıp barıldı. Bunday sen ketesiñ, sen qalasıñ degen nerse bolmadı. İşlemege yarağan kişiniñ episini aldılar. Ne tolko Nemseler, başta Sovyetler menen armiyağa ketildi o. 18-ge tolğan ballar, epsi 60 yaşar qartlar, olar okoplar qazdılar. 18 yaşar ballar armiyağa kettiler.

Yoq. Onday Nemse urbasını men kiydirgenini körgenim yoq. Nemseler qaç aylargace yaşadılar, köylerde bölip berer ediler seniñ üyüne 5 kişi, bunıñ üyüne 3 kişi, kelip, toqtar ediler. Samolet ötkendiy bolsa, olar tankları menen mına bunday qılıp şıqar ediler. Qorqar edik biz.

Köy bombalandı. O, bombalanışı bunday boldı. Biz mektepte oquymız endi. Nemseler kelgenden soñ oquş açıldı da, Latince oqup başladıq dep. Mektep bar ortada. Şu mektepten şığayatqan (çıqayatqan) vaqtımızda samolet köre de ballar, köp mektepten çıqtı. Olar onıñ balamı, balaban kişimi ekenini bilmey. Nu, bomba taşladılar. Eki dane bomba tüşti. Bir danesinde bir sıyır öldi. Ekincisinde at öldi. No, ocamız, catıñız, catıñız dedi qalavnıñ tübüne epimiz yattıq. İnsanlarğa ziyanı tiymedi. Şunday ötip ketkende. Onı Nemse bombalamadı. Sovyet bombaladı onı. Yıldızı bar edi mınday. Körünip turğan.

Samoletlar keçer edi. Toqtamay, ğun-ğun. Keçesi bolsa, biz bunday aşıq (açıq) pencerede oturmaz edik. Birinciden bunday svet yoq edi. Mına bunday lampa bar edi. A, pencerelerni bütünley odeyallarmınan (odeyallarnen) ya da qapağı bolar edi yapar edik, çtobı körünmesin o yerde köy barlığı. Bolmasa bomba taşlar edi. Şıraq körsetmez edik aqşamdan soñ.

Partizanlar keldi. Bir sefer şunday partizanlar. Bizge deñiz yaqın edi. Mına Çernomor rayonı körseñiz. Bizge bir yarım (1,5) km deñiz. O yerge partizan çıqtı. Olar bomba tüşken bolsa kerek qayıqmınan (qayıqnen), lodkabınan çıqtılar, soñ köyden ardlı-berli adamlar cıyıldı, bir bizniñ atnı aldılar. Sovyet ükümeti tarqalğandan soñ, kolhoznıñ atı, malı, qoyu epsini tarqattı da adamlarğa. Er kes taa da şunday pyanke tarttı. Araba dep yazılğan bolsa, oña araba çıqtımı, demek bu kişi araba ala. At dep yazılğan bolsa, o kişige at diye, ögüz dep yazılğan bolsa ögüz. Kolhoznıñ mallarını adamlar arasında böldiler şunday dep. Şu vaqıtta bizge patap degen bir at tüşken edi. Yahşı at edi. Mına ösmürler çaptırsa, birincilikni şu patap alar edi. Şu atnı aldılar. Arabanı birevden aldılar. O partizanlarnı mına bu yaqta Donuzlav degen yerde bolnitsa bar edi. Olar buzlağan, qışta ayaqları buzlağan laf etalmaylar. Ayğır 3 tane kişi edi. Atlarnı men bilmeymen. Men Qırımdan çıqqanda 11 yaşar edim. A, o vaqıtlarda şu 9- 10 yaşta bolsam kerek. Şu atmınan (atnen) alıp kettiler keşesi doqtorğa. Doqtorğa alıp-ketip qaytıp keleyatqan vaqıtta, bu yaqtan Ruminler şığa (çıqa) atnı da, arabanı da tartıp alalar. Bir tane mına bunday minderçik alıp barğan yigit, endi o şu 13-15 yaşında yigit qolumdan tartıp aldılar atnı-arabanı dep, bizge bundayğana minderçikni alıp kelip bergen edi. Ana onda, biz şu deñizde. Rus olar. Rus bolsa, ya insan dep, onı doqtorğa cönettiler. Mınday bir-birini çağış (çaqış), tıpqızış, anav onday bu bunday bolmadı köyde.

Tatarlardan partizan biz tamanda (tabanda) bolmadı. Çünki bizde tağlıq yoq. Partizanlar asasan terekler, tağlar bolğan yerde yaşınıp (gizlenip) yattı. A, bizimki tegiz çöl. Mından qarasañ on km yerdeki adamnı köresiñ. O yerlerde partizan yaşamadı.

Olar köpke barmadı kelgeni. Men ayını-kününi aytalmayım. Keldi Sovyet ükümeti. Ondan soñ biz. Endi men naprimer Sovyet ükümetini yaman köremen. Çünki menim babamnı, menim urluqlarımnı coytqan Sovyet ükümeti boldı. Aqamnı 2 kere qapadılar. Şunı Sovyet ükümeti qapadı. Şunıñ içün men Sovyet ükümetine qarşıman. Nemsege de dost tügülmen (degilim). Nu, Sovyet ükümetini men pek yaman körem.

Armiya, oman Sovyet armiyası yoq. Soñ bir maşinalar kelip başladı, bir maşinalar kelip başladı. Soldatlar tögüle (töküle) köyge kele. Endi halqlar şeksineler, aytalar Nemsege qol tutqanlarnı alacaqtır. Kim Nemse tarafını alğan bolsa, şularnı cönetecektir degen laf ketti. Yoq, soñ saat, keşesi endi men pek bilemen bunı. Keldi, qapını qaqtılar, turıp şıraqnı cağıp (yaqıp) qaradılar, qarasa. Tez boluñız. 15 daqiqa sizge ruhset. Oqudı tekstini. A, menim tatalarım Rusça bile da, olar Rusça oqudı, perevod etti tatam. Şunday şunday Qırım halqlarını, Nemsege qol tutqanı içün Qırımdan şığarılacaq. 15 daqqa ruhsat. Şunıñ işinde tez azırlıq körüñiz dediler. Ana şumınan (şunen) o vaqıtta bizde er kesge krovat yoq, aynı sabiyler 2 kere kulaq bolğanmız, tizilip mına bunday yatar edik. Töşek bunday qoyular edi, epimiz şunday yatar edik. Anam yavaş-yavaş epimizni turğuzdı. Endi menim bana aytqan, bir tatam Nemsece oqudı, Germaniyağa ketmedi dedim de, şunıñ mına bunday attestat kâğıdı bar edi. Onı alıp ardlı-berli menim örmem bar edi. Mına bu yerine qıstırdılar. Bunday etip örmeme kirsettiler. Men endi kişkenemen, meni qarıştırmaz dediler. Mınday etip bayladılar. Endi çıqtıq mektepniñ aldına topladılar er kesni. Ot yana, adamlar ağlaşa. Barıp maşina onı bunı alıp kele. Bir vaqıtta mınav kâğıtnı soradılar menden. Qayda dep. Yaqacaq boldımı, bilmeyim. Qarasam yoq bunda. Anavı attestat kâğıtı, Nemsece oquğan kâğıt yoq. Başladı tatam yığlamağa (ağlamağa), mına şimdi keler, közüñniñ aldında meni atarlar, öttürer cüre berirler, çünki men Nemsece oqudım dep. Anam ağlay, tatam ağlay. Kelgen maşinanı 3 qorantanı alıp kete, boşata da, maşinalarğa çıqıp qaray bir şekiylerni. Endi şu attestatnı qıdıra. Tabalmay. Soñ ayttılar siz eş nerse (iç bir şey) almağansız, üyümiz yaqın. Ana onday yerde, bu mektep bu yerde. Kir de üyüñizden şiy alıñız dep. Tatammınan qomşumız bizim yaqqa barsa bizge de kubanlarnı alıp kelgen ediler. Bir tane evimizde kuban otura edi. Ruslar. Kirse bir tanesi soldat, sandıqnı aşıp, onday quşaqlar bolar edi ... quşaq degen. Şunı beline taqıp köreyatqan eken sandığımıznı aşıp. Biz çıqqanmız olar kirgen. Qomşuda da bular şey almay köşede turğan bir kiyiz, taa bilmeymen azğana un, alıp keldiler.

Ana endi alıp kelip, mınav Kezlevge, maşinanıñ mınday artını vagonlarğa berdiler, vagonlarğa tartıp aldılar, vagon eki bölükli. O mal, qoy taşığan, tovarnıy vagon. Mınday kulturnıy tügül. Ana ekincige qabatına, birinci qabatına köp adam, mınday. Sıqışıp oturdıq. Dönip ketti. Ketkenden soñ qartlar endi, Çallar bar edi, olar tütün çeker ediler, papiros. Nu, neden yasaylar. Torbalarında kesilgen tütün bola. Çegecekler (çekecekler), kâğıt yoq. Qaysıñızda kâğıt bar, qaysıñızda kâğıt bar dep soraştılar. Soñ anamnıñ kisesi bar edi. Mende bir kâğıt bar edi dep bunday şığardı, şığarsa banaqı attestat. Skazka. Körip, tatam quvanıp, mına mına dep cırtıp-cırtıp soñ anav qartlarğa bölüştirip berdi, olar ana şu papirosnı şu attestatmınan iştiler. Ana onday.

Men kişini sayğanım yoq. No, adam pek köp edi. Bizim poyezda ölgen adam bolmadı, no, başqa poyezdlarda ölgen adamnı, mına bunday şığarıp yolğa yatqızalar, kömmege vaqıt yoq. Taşlap kete bereler. No, şaytanlı bolğan kişi boldı, aqılından azdı. Stalinni söge. Bizni şığardı diy, o diy, bu diy. Endi o aqlını azdırğan da, şaytanlı bolğan. Onday kişilerni kördim. A, bir qaç tane ölülerni keteyatqanda kördim taşlap öttiler. Endi 2 tane tola, bir tane tava alıp poyezd toqtağanda aş pişeremen dep areket eteler, tu-tuuut dep baqıra, tağın çapalar, cuvuralar. Kâde qalıp kete, kâde bir qızdırmaşnı pişirip kelip. Onda seni aşmı, aş yoq, er kesge azğana-azğana bölip-bölip. Ana bu kişi aytqanday 18 kün yürip Özbekistannıñ Ferğana oblastına bardıq Vaide degen yerge.

Doqtor qayda bolsun. Doqtorlarnıñ epsi armiyamınan barabar ketken Sovyet ükümetiniñ barabar ketti olar. Doqtorlar, medsestralar, işke yarağan yigitler. Epsi Sovyet armiyası başta cıyıştırıp ketti, ondan qalğanlarnı ablav etip Nemseler aldı. A, köyde invalid qartlar, kampirler, yaş qızlar; ana olar boldı.

Poyezdda aş bergenini bilmeymen. Poyezdnıñ toqtap turğan vaqtı bolar edi. Çünki başqa poyezdlar kelip ötip ketkence, ana bir yerge barğanda, bilgen kişiler bar da, "şükür Allağa Sibirge tuvul da, bu yaqqa ketip başladıq" degenleri esimde bar. Demek Sibir qorqunışlı bolğan, çünki bizde iş nerse üstümizde yoq, başımızda yoq. Nemen yatqan bolsaq, şunmınan (şunen) çıqıp keldik da. Palto, ayaqap, onday bunday şiy yoq. O yaqqa ketkenimizni bilemen şunday qılıp. Başqa poyezdlarnı Sibirlerge de alıp kettiler. Bizler Özbekistanğa tüştik, ana şundan biz saqlanıp qaldıq Musulman arasına bardıq.

Ferğana oblastınıñ Serova degen stantsiyası bar edi, şu Serovağa tüştik. Tüşken vaqıtta epimizni alıp kirip banyağa, cuvdılar. Bitledik, çünki o vagonlarda soldatlar bolğan, olarnıñ bitleri, başqa adamlar pek qıynaldı. O yerge alıp kirip, bütün şu bitni öldürgen qara-qara sabunlar berdiler. Şunmınan başlarımıznı arqamıznı cuvdılar. Soñ, balaban-balaban ğodaqlı mınday arabalarmınan, bir at cegilgen arabalarğa oturtıp-oturtıp qartlarnı, yaş ballarnı oturttılar, yürmege yarağan soyu, şu arabanıñ ardından 12 km uzaqlıqtaki bir, Zartlar degen, kolhozğa alıp bardılar bizni. O yerde de cenk bolğan, açlıq bolğan. Cenk bolmağan açlıq bolğan. Köpüsi ölip qalğan adamlar. Şu ölip qalğan adamlarnıñ üylerine alıp kirdiler. Biz kirgen üyde, 4 qoranta oturdıq. Bir köşesinde alam, bir köşesinde biz, bir köşesinde taa bir kişiler. Şu kelgen kişilerni kimniñ üyü boş olsa, 3 qoranta, 4 qoranta şaytip, bölip-bölip kolhozğa darqattılar. 2 künden soñ, işlemege alıp şığıp kettiler. İşke yarağanlarnı. İşke yaramağanlar qaldı.

O kolhozda biz bayağı oturdıq. O yerden soñ Sentabrge bizge, İyün ayları, May, İyün, İyül oturdıq. Sentabr ayı kelgenden soñ, mektepke yazıp başladılar. O vaqıtlarda tatamlar gramotnıy edi, olar Yan Qorğan degen tsentr bar edi, o yerge raysobeske buhgalter olıp kirdi bir tane tatam. Ekinci, Cemile degen tatam, o bolnitsağa henizator bolıp kirdi. Aqam ablavından ketken edi. A mınav kişkenelerni kolhozğa çıqtılar. Meni oqumağa alıp kettiler, kitap berdiler, oqudım onı. 4-ünci sınıfqa alıp kettiler, şu köyniñ özünde 4-ünci sınıfqa bardım. A, qardaşım Arif rametlini, 1-inci sınıfqa Yan Qorğan mektepke berdiler, Rusça, Rus mektebine. Çünki o erten tatamlarmınan birge keter edi, aqşam olarmınan qaytar edi. Arada 3 tane köy bar. Ondan ötip, ketiş kerek, balanıñ özü baralmay. A, meni 3-ünci sınıfqa Rus mektebine berecek boldılar, o ekinci smena eken. Ekinci smenağa keş şığa (keç çıqa) oquştan. Ondan soñ üyge qaytmaq qıyın, şunıñ içün meni Özbek mektebine bardılar, berdiler. O vaqıtta qızlar oqumaz edi. Bütün kelgen ballar armiyadan kelgen, olar biri şoför bolmaq kerek, biri ne traktor aydaş kerek, yedini bitirgen degen şeadetname kerek. Şunıñ içün, olar, şu armiyadan kelgen ballarmınan oqudım. Olar meni o yağımdan bu yağımdan türteler, bir tane qızman. Ağlayman üyge kelemen, barmayman. Kişkene balaman endi bunday. Özbek qızları oqumaz edi. 2-3 kün qalaman, Kencayev degen oqutuvçımız bar edi, taan kele, yalınıp-yalınıp endi tiymeyler, alıp ketip taan eki kün oquyman. Taa da türteler taa da qaçıp kelemen üyge. Şay etip 4-ünci sınıf tamam boldı. Bir yıl oqudım. Bir kün bardım, 2 kün barmadım. Bir kün bardım, eki kün barmadım. Endi köyde tamam oldı mektep. Endi 5-inci sınıfqa İçtimayat degen yerge barış kerek. Onıñ arasında bir Traktor degen bir kolhoz bar. Ketemen şu yaqqa, keteyatqanda tatamlarmınan ketemen, mektepke baraman, qaytayatqanda Özbek balları meni tosa. Olarnıñ kuçaları tar edi, mına arınıñ yuvasına yip sığalar, mına o arılar vuv-vuv etip talay. Meni quvalay. Özleri taş alıp “Tatar, Tatar boqqa batar, boqtan çığıp, mıltıq atar” dep quvalaylar. Taan barmayman. Ocamız bar edi, matematikadan yazıp bere, kitap yoq o vaqıtta. Mına bunday kâğıtlerge yazar edik. Ana, üyde reşat etemen, 5-6 kün öte, barış kerek. Taa da alıp keteler. 2-3 kün oquyman, taa da qovuq aşayman 5-inci sınıf tamam boldı. 6-ncı sınıfqa kelgende Yan Qorğan degen yerge köçtik. O vaqıtta aqam kelgen edi 48-inci yılda. O işke kirdi.

Bizni köçürip alıp bardı Yan Qorğanğa. Yan Qorğanğa barğanda men oqudım 6-ncı sınıfta. Köçürip alıp ketti Yan Qorğan degen yerge köçürip ketti, başta qışlaqta otura edik, Zartlar degen qışlaqta. Endi tsentrge köçürip aldı, birevniñ evinde kvartirada oturdıq. O yerde 2 tane tatam işley, ağam işley. Arif degen qardaşım mektepke bara onda. 10 yıllıq Rus mektebi bar edi. Şu mektepniñ özünde Özbekçe mektep de bar edi. Men Özbek mektebine qatnadım. 6-ncı sınfta endi oqudım. Yahşı oqudım. Soñ o vaqıt taa da, endi mında kvartirağa aqça berip otura edik da Yan Qorğanda birevniñ üyünde. A o, ay adını unuttım endi, Boycay degen yerde bedavağa üy taptı. Bizni şu yaqqa köçürip ketti. Ana o yerde 7-nci sınıfta men oqudım şu köyde. Oqudım ola himiya, oca yoq edi. Ocalarnıñ episi aqay kişiler bolar edi. Apay kişilerden oca bolamaz edi. Olar pek otstalıy halq bolğan Özbekler. Olar parancı cabıp cürer ediler biz barğan vaqıtta. Mektepke qızlar barmaz edi. Faqat oğlan ballar bar edi. Ana, olarmınan barabar 7-ncide oqup yürdim. 7-ni bitirdim. Soñ 8-inci sınıf endi kolhoz, şu köyde yoq, taa da Yan Qorğanğa qatnap başladım. Onda Afife degen ortağım qoşuldı mağa (maña). Soñ, Corahan degen bir tane uzbeçka bar edi. Qanturuşnıñ qızı, Hokandtan kelgen. 3 tane qız bala edik 8-incide oquğanda. 8-de, 9-da, 10-da Yan Qorğanda bitirdim. Şu yılı aqamnı qapadılar. Çaqtılar. O Nemselerge hızmet etken dep. Onı soñ alıp barıp 17 yaşında sen Nemselerniñ adyutantı bolğansıñ dep, NKVD buğa (buña), ne qoyğan, pretenziya. Men qatip adyutant bolam, 17 yaşında edim men. Olarğa hızmet etkenim yoq, dese, Suvorov 16 yaşından polkovodets bolğan, sen 17 yaşında neşin (ne içün) Nemselerge işlemediñ ve barınki 25 yılğa qapağanlar aqamnı. Qapadılar. Prosto. Özümizniñ millet çaqtı. Ölip ketti, tavuq İzet der ediler, onıñ namını. Şu İzet degen kişi KGBge işler edi. Şu köp kişilerni şu İzet aqay qapattı. Rustamlıq kişi o. 25 yılğa qapağanlar, bizge aytmadı 25 yılğa qapalğanını. Mektüp yiberemiz bir tane mektüpni almay, mektüp yazıp yiberemiz, bir dane menim yazğan mektüpni alğan. Nu, bala ne yazaman men onda. Altı. Stalin ölgenden soñ qaytıp keldi da, 25 yılğa qapalğan şey. Ana endi men 10-uncını bitirgen vaqıtta komsomolğa alıp kettiler. Komsomolğa kiriñiz dep. Bardım qabul eteler, komsomolğa qabul etken kişiler, komissiya otura. Avtobiografiyanı ayt dedi. Avtobiografiyamnı yalan ayttım. Çünki aytsam meni almaycaq komsomolğa. Babamnıñ kulaq bolğanını aytmadım, türmede ekenini aytmadım, aqamnıñ qapalğanını aytmadım. Prosto özümni avtobiografiyamnı aytsam. Bir tanesi bile eken. Almaymız bunı dedi, aqası qapavlı dedi. Qapalğan kişiden şıqqan üyniñ kişisi komsomol bolalmaydı dedi. Cılap-cılap qayttım üyge. Qaytıp keldim komsomol tuvulman endi. Anav Corahannı komsomolğa aldılar, Afifeni komsomolğa aldılar meni almadılar. Bu da ötti. 10-uncını bitirgen vaqıtta menim 2 tane tatam Uriye ve Emine Hokandta institutnı bitirip ders bere ediler matematikadan. Olarnı da ocalıqtan çıqardılar. Üyünde qapalğan kişi bolğandan soñ, olar ballarğa terbiye beralmaydı dep. Zuleyha degen tatam aqıllı edi o. Raysobeste buhgalter olıp çalışa edi. Vaqıtnı ötkezmeydik dedi, oca bolmasa bolmasıñ, institutqa barıp oqusınlar dedi. Ferğanağa barıp birinci kurstan başlap, bolmasa uçitelskiy institut bitirip kelgen edi. 2 yıllıqnı. Jenskiy uçitelskiy institutnı bitirip kelgen ediler. Ders bere ediler. O yaqqa oquşqa kirdi ekisi de. Endi men 10-nı bitirdim. Yazıp keleler qayerge institutlarğa barış kerek, o bu, men Ferğanağa himbiologiya fakultetine ariza berdim. Çünki bu tatamlar bir tanesi fizik, bir tanesi matematik. Epimizde bir mektepke sıyalmamız bir fenden ders bersek. Sen himbiolog bol dep meni himbiolog fakultetine berdiler. O yerde men Rusça diktantnı obşiy yazdım. Tatamlar o yaqta oquğan yerde, olar bileler qayerde oca bar. Qağar edi. Yahşı bitirdim onnı. Qağar ediler dosroçnıy ekzamen tapşıracaq dep. Bizler o vaqıtta taa komendant vaqtı edi. Komendant razreşeniya berdi o yaqqa ketmege. Şaytip kettik. Oca otura özüniñ işini ete, biletlerni mınday qoya, biletni tartaman, azırlıq köremen endi. Bolğanımdan soñ, boldım men, azırım diyim. O menden soray. Şay etip dosroçnıy bitirip üyge qaytıp keldim. Şu, daa o vaqıt Yan Qurğan, yoq qayerde oturamız. Pandeganda oturamız. Bir vaqıtta Refiq degen bala da barğan edi o fizbatqa tapşırğan edi. Biz barabar bitirdik. Keldi seniñ spisogıñ yoq dedi. Sen ötmediñ ondan dedi. A, men özüme işanlayman. Kak eto menim işim bolmasa men 4-5-ke tapşırdım endi ekzamennı, dosroçno tapşırdım. Mıtlaqa özümniñ kirişim kerek diy mında institutqa. Balım yeterli diymen. Kettik tatammınan barabar. Bardıq, barsaq aqiqattan da yoqman. Soñ, tatamğa, özleriniñ dekanlarına körsetti. Şunday şunday almayatırlar institutqa dep. Fiziko-matematika fakultetine ötsün dedi. O vaqıtta ballarnı, studentlernı pamuq cıymağa alıp keter ediler. Pamuq cıyıla. Şu vaqıtta köp kişi şıdabay (çıdamay) qaçıp kete, şularnıñ aldına biz alarmız şunıñ yerine. Olar bir semestr stipendiya almaydı dedi. Stipendiya almasam men nemen yaşaycaqman. Bir qart anam bar. Stipendiya alış kerek. Oyladım oyladım bir semestr, qanday qılıp men yaşayman, kimniñ şotuna(?) yaşayman. Şunmınan tatam ekimiz Margelandqa bardıq keşesi (gecesi). Propiskamız yoq endi. Bu ayttı Hokandqa uçitelskiy institutqa alıp barayım seni dedi. Anav ekzamanatsionnıy listımnı aldım, bardıq saba ertenmen. Jenskiy Pedagogiçeskiy İnstitut bar edi. Qızlarnıñqı o. Onda alıp bardıq. Apamlar ondan oqup şıqqan. Pek qarşılap aldılar. Kirsin, oqusın, o bu dep. Ana, o yerde mağa yataq berdiler, obşejitiye berdiler. Başqa berdiler. 2 yıl soñ o yerde oqudım. Onı bitirip kelgenden soñ, endi ders beremen yedinci sınıfqaşor (sınıfqace). Fizika, matematikadan ders beremen. Soñ şu yılı dedim zaoçnıy Pedagogiçeskiy institutqa Ferğanağa baraman dep, dokumentnı alıp bardım. 3-ünci ustanovoçnıy kursqa alalar bez ekzamen. Şu oquğan diplommınan o yaqqa kireler. Tapşırdım. Qaytıp keldim. Qaytıp kelsem endi oqulğan vaqıtta barsam, taa da yoqman, spisokta yoqman. Endi tilim avzuma (ağzıma) yetken, dekannıñ aldına özüm kirdim. Men dedim şunday şunday men yoqman, tapşırıp ketken edim, desem; “qızım” dedi, “bizge ukazaniya keldi, qartayıp qalğan halqlarnı alış kerek. Sen endi yaşsıñ”. Men de ekincini oqumadım, 5-inci oqumadım atlap atlap öttim de men. Men 10-uncını tez bitirdim. “Sen yaş ekensiñ” dedi. “Sen alâ oqursañ.” Yoq dedim. Nurman Hocayeva adını unuttım, Nurman Hocayeva Sabahan, ekimiz bir yılnıñ balasımız, 33-niñ, neşin dedim ekimiz barabar bitirdik. O da 33-ünci yılnıñ balası, men de 33-ünci yılnıñ balasıman. Neşin o kirdi, meni almay dedim. "E, qızım" dedi. "Bu qanun Taşkentten çıqqan qanun. Yerli millet qızlarnı başta oqutıñ" dep aytılğan. Nema qılamız endi. Yazsañ, Taşkentke yazasañ. Taşkentniñ özüniñ buyruğı şu dedi. Endi o vaqıtta men bayağı bilemen. Endi barsam dedim terbiyeviy saat ötken vaqıtta, "ey Özbek bolsañ institutqa kirersiñ eken, Tatar bolsañ, başqa millet bolsañ, saña institutnıñ eşikleri yapıq eken, aytarım da endi ekenim. Şay dep terbiyeleviy ders bererim endi" dedim. "A, onday demeñ qızım, bunday demeñ qızım, o bu" dedi. Nu, kettim men. Dokumentimni alıp kettim, ekinci sefer qayttım endi Ferğanadan. Mınday ayttım men barıp bir yerge kirermen. Jurnalnıñ birinci spisok onda da turarman dep özü-özümge söz berdim. Keldim bir yıl tolğan soñ bütünley avtobiografiyamnı başqa ettim. Abdurahmanova Mumanahan, uzbeçka, Rustamda tuvulğan, dadam erte ölip ketken, anamdan bir-eki dane bala qalğanmız. Kembağıl aylada (ailede) tuvulğanman, bütünsi yalan, bir dane şını (doğrusı) yoq içinde. tapşırdım, şu yılda oquşqa kirdim.

Oquv bitirgenden soñ men oca bolıp işledim. Onuncı sınıfqaşor ders berdim. Ölgende men student edim. Hokandta Jenskiy uçitelskiy institutta oquy edim. Mınday karnarvay aytıp otura, qızlar episi cılaşa, men yatağıma kirdim, krovatımnıñ tezkeresine, prostınyanı mına mınday bekittim, qopayaman. Endi bizler Qırımğa qaytarmız. Çünki bizniñ arzumız Qırımğa qaytış edi. Bir ömür biz Qırımğa qaytış içün oylar edik, Vatanımızğa qaytsaq dep. Men külemen, qopayaman Stalin geberdi, endi biz Qırımğa qaytarmız dep. A, qızlar cılaşa; vojdimiz, gigoñımız öldi dep. O vaqıtta men insttutta oquy edim Stalin ölgenden soñ.

Tatarlar içün deñişken şey az boldı. Köp kişi, o ölgenden soñ, samovolnıy keldiler Qırımğa. No, Qırımda olarnı birev beklemedi, çıqarıp taşlay berdiler Kubanğa, mına bu Herson oblastına. Şu vaqıtta menim Uriye degen tatam da, qorantasınman köçip keldi Qırımğa. Eki-üç kün turğandan soñ, olarnı da çıqarıp attılar. Şumınan (Şunen) Herson oblastınıñ Novotroitskiy degen yerine olar yerleşip qaldı.

Başqa milletlerniñ episi qaytıp keldi. Aynıqsa Çeçenler pek köp qayttı, İnguşlar qayttı, başqa başqası qayttı, no, bizge col bermiy, Qırımğa yazmaylar da. Qaytacaq kişi pek köp edi, episi kelecek edi, no, cibermedi. O yaqtan işlegen yerinden cibermey, bizge Avtonomiya aşacaq boldılar nede Mubarakta. O yerge Tatarlarnıñ epsini köçüreyik, şu yerde özlerine Avtonomiya beremen dep, nu, oña bizim halq könmedi.

Milliy meselelerge menim qardaşım Arif degen rametli boldı, o oğraştı. O, nede Taşkentte mına bu darılarnı, ne diyim sizge, biologiya instituna kirdi, o yerde yahşı ekzamen tapşırğanı içün onı Lenigradqa yibermekçi boldılar. Çünki Abdurahmanov Özbek familyası. Arifcan, a, Arif olarda da bar. Olar onıñ Qırımtatar ekenini bilmediler. Yahşı ekzamen tapşırğanı içün Leningradqa cibermekçi boldılar. Onıñ özü bile de Tatar ekenini, bütün yerde bizni aqsatalar. Şunıñ işin (içün) men Tatarman dep özü qaldı. O yerni bitirgenden soñ, o kelip Rustamda aptekada çalışıp yürdi. Soñ ketti oqumağa Puşşinağa. Moskovanıñ otaman aspiranturağa bardı. Aspiranturada oqup, oqup desertatsiya yaqlaqan vaqıtta, olar endi dvijeniyege bütün qatnaşa ediler. Tatarlar cıyılıp Moskovada, başqa-başqa yerlerde özleriniñ podpolnıy organizatsiyası bar edi. Mına bu Zampira Asanova bar da Simferopolde, ana olar odnoklassnikler, oman (onen) barabar oquğan. Bitirgenden soñ aspiranturanı Taşkentke keldi. Qayerge kelse iş bar, ertege kel diy, ertege kelse uje KGB ondan birini yetip barğan, işke almadılar onı Özbekistanda. Şunmınan Alma-Atağa ketişke mecbur boldı. Alma-Atada onıñ bir ortağı özü menen barabar bitirgen aspiranturanı, şu şaqırdı (çağırdı). Şunmınan o yaqta Alma-Atada işledi, endi yol aşılğandan soñ, Qırımğa kelecek, bunı almaylar da, çünki bu KGB bar artında. Şunmınan, hatunımınan fiktivniy ayrıldılar. Hatunı kelip Saqtan, vraç, ötkür vraç o da, onı da o yaqta qonayıqqa şahsiy vraç etip alacaq boldılar, o da özüniñ Tatar ekenini ayttı. Men ep bir barğandan soñ, aydağanına köre, men Qırım Tatarıman dep.

Ana o kelip Saqtan üy aldı. Bu yerde 2 yıl yaşadı, menim qardaşım o yaqta. Qızı 10-uncını pitiriyatır edi. Onı altın medalmınan (medalnen) bitirdi. O bitkenden soñ mında kelip Simferopolge vraçlıqqa, meditsınskiy institutqa kirip, qızı da pitirdi endi. A, qardaşım rametli. Tatar artından köp yürdi, kasal edi özü. Mında kelgenden soñ, bu institutqa kirip azğana ders berdi, özümden pas kişilerge aylığı yuqarı şeyni qoyalar diy, a, men derecede bolğan kişige azğana iş bereler dep. Soñ, o cañılaştırmaqçı boldı, mına bu köy yerlerinde qavun-qarpuzlar bizde pek yahşı bola turğan edi. Biz kelgende Özbeklerniñ qavunı, Tatarlarnıñ, mında Ruslarnıñ qavunı, ana bulay edi. Şularnı agronomlıq etip köylerge qavun-qarpuzlar saçaman dep Menluşenadan alğan qavunnıñ urluqlarını alıp kelip ekken edi rametli. Mında rametli boldı.

Yoq, men milliy meselege aralaşmadım. Çünki men mektepte bir dane Tatarka edim. Srazu ne etsem, yetkize edi. Mına bu 89-ıncı cılı Özbekistanda pek balaban ne boldı, Mishetinskiy Türkler menen Özbekler talaştı. Ana şu vaqıtta men, endi menim gruppam bar edi, gruppağa barsam kişkene teneffüs, balaban teneffüste sobraniya yasar ediler. May kelecek bolsa, 8-inci Mart kelecek bolsa mınday paradlar bola da, şu paradlarğa çıqmağa. Bütün ihtiyat boluñlar, paradda başqa adam qoşulıp ketmesin, mınday Qırımtatarlar lozungını açmasın dep, Monamahan apay yoqmı dep meni qaraştıra endi, men şu yerde bolsam onı aytalmacaq da o. Soñ Alyahan bar edi, kelip ayta edi, “Mumanaha apa çötorañız ne” dedi, “a, nema” dedi, “Munamaha apa yoqmı, Tatarlar taan nege, kolonnağa kirip mınday lozungını açmasın. İhtiyat boluñız”, dep ayta dedi. İçimde mına bu yerde tura aşuv (açuv). Qanday qılıp çıqarışnı bilmeymen. Bir vaqıtta endi 89-ıncı yılı Türkler menen bular talaştı. Bu endi partiynıy keldi. Cüda (köp) yaman boldı, cüda yaman boldı. Yaman boldı. Aa dedim, Özbegiñiz satqın eken dedim. “Bizge Nemseler kelgende” dedim, “60 yaşar çallar yoq edi” dedim. 16 yaşar ballar yoq edi. Nemse tilini bilmez edik dedim. “Ay toqta!” demege birev yoq edi dedim. Qaçamız desek, arqamız deñiz edi, deñizge batış kerek edi dedim. Biz iç yaqqa ketalmadıq. A, siziñ milletiñiz dedim, mınavday mınavday defiylerni köterip kelip, baqırıp-ökürip keldi. Hay toqta onday qılma deseñ, tiliñiz bar dedim, aytsañız bola da dedim. Yoq, milletiñiz cüda satqın eken dedim. Şaytip aşuvımnı alıp aldım men ondan. Meni neşe (nice) yıl qıynadı o. "Tatarlar yoqmı, Tatar onday ete, Tatar kirmesiñ", dep.

89-ıncı yılı keldim. Ana şu pek balaban Hokandta qavğa oldı, qanlar töküldi, tanklar kirdi. Mishetiskiy Türklerniñ üylerini bütün caqtılar, olarnıñ şeylerini adamlar, çingeneler bar edi o yerde. Bolular der ediler. Olar aftalar mınan (aftalarnen) olarnıñ şiylerini taşıdılar. Ana şu vaqıtta men, keldik bu yaqqa. Ana Puşina degen yerde üy aldım. Satıp aldım. Satıp aldım. Propiska bir yarım (1,5) yıl yapmadılar. Selsovyetke barsam, Saqtan razrışeniya al diyler. Nege selsovyetke barsam, köyüniñkine bar diy. Onıñsına barsam bir tanesi Baranova, ekincisi daa bir şekiy. Soñ Saqqa keldim, o vaqıtta qardaşım polnıy kelgen halqlarnı yerleştire edi. Qayerde Ruslarmınan Tatarlar arasında qavğa çıqsa, o yerni barıp, bastırıp bütün şaytip yürgen vaqıt edi. Qardaşım ondan burun kelgen edi. Soñ bir carım (1,5) yıl işke almay, propiska yapmay, kelgen aqça bitti. Soñ, alıp bardım torunlarım bar edi. Bunday bunday. Baranovanıñ aldına kirdim, bulay ettim, yazasañ, yazmasañ mına bu ballarnı sağa (saña) taşlap ketemen dedim. Baq, men üy almağa aqça berdim, bar aqçamıznı aşap bitirdik. Tartmasın aldımday konfet beremen degen edi, özümcesi Tatarcasını ayttım, almañız şeyini dep. Ballar almadı. Şunmınan bu yaqta menim qardaşım bu Nariman degen aktiv bar edi, cıyıştırğan bu piketlerni, şu 2 maşina, o yaqtan 1 maşina bardıq Oreolnıñ aldına, o yerge. O yerge kirip Nariman yahşı etip o Oreolnı qorquttı. Çünki boksör da. Nariman bizim liderimiz edi mında, zahvatnı qılğan vaqıtta. Onı qorquttı, bu yaqtan bular qorquttı. Yarından soñ, sen fermağa süt alğan adam bolarsıñ dedi mağa, qızımğa iş berdi, kiyevime maşina berdi. Ana şaytip zorluqmınan propiska boldıq. Aluşna degen köyde.

60-ıncı yılı aqayğa şıqtım (çıqtım). Bizler Ruşnatda otura edik, Hokandqa aqayğa şıqtım o yerde de 32 yıl şu mektepte işledim. Hamit amca degen mektepte matematika fizikadan ders berdim.

Qazaqlarğa biz kelmezden burun, bütün agitatsiya etkenler. Şunday adamlar keleyatır, qıylarğa ihtiyat oluñ, şeylerge ihtiyat boluñız, zeerleyler, onday bunday dep. Bütün Tatarlarğa qarşı agitatsiya ketken. Menden burun, bir yıl aldın, rametli babası menim aqayımnıñ kelip, o oturdı da. Qomşuları ayta eken, “çelovek kak çelovek nu çto nas pugali”. Ana qorqutqanlar da bularğa ondaylar, bundaylar dep, yoq tez üyrendiler. Bildiler Tatarlarnıñ neday ekenini. Şunmınan o köyde bir türlü Tatarmınan Rus arasında dava ketmedi.

Qırımnı, Tatarlarnı. Qırım Ruslarğa kerek edi. 280 yılnıñ o yağında Yekaterina kelip, Qırımnıñ neday dülber ekenini körgen. Pötr Pervıy kelip körgen. Oman (Onen) Ruslar bu cennetni, yalan dünyanıñ cenneti Qırım. Şunıñ içün olar bizim satılğan milletimiz işanmaz, ebet beş parmaq birdey tuvul, satılğanlar da bolğan, Nemsege hızmet etken de bolğan, men onı yaşırmayman (gizlemeyim), a, köbüsi 90% Sovyetlerge hızmet etti da. 1% Nemsege hızmet etti. Olarğa bizni tuvul, bizniñ yerimiz kerek edi. Qırım kerek edi olarğa. Şonıñ işin (içün), taa qavğa ketken vaqıtta bizni günahkâr etip, Nemsege qol tuttıñ dep bizni tabur-tuburı menen Tatar namını coytmağa areket etti olar. Nu, olar bizge ostatkağa da bastıra, biz küçlü bolıp şığamız. Ale (Alâ) bugün şunday. Küreşemiz.