- Ayrıntılar
- Kategori: Sürgün Hatıraları
KİPU Üniversitesi'nde Rektör Yardımcılığı görevi yapmış olan 1939 Kırım doğumlu Rasim Bekir (Bekirov), 2013 yılında Kırım'ı ziyareti eden Kırım Derneği Genel Başkanı Tuncer Kalkay'a 1944 yılında yaşadığı sürgünü anlatmıştır. Rasim Bey'in kendi sesinden sürgün anıları, Tuncer Bey tarafından kayıt edilip, gelecek nesillere aktarılmak üzere sürgün arşivimize bağışlanmıştır.
Kırım Tatarcası ses kaydı henüz deşifre edilmemiştir. 32 dakikalık ses kayıt dosyasını indirmek için tıklayın.
- Gösterim: 2563
- Ayrıntılar
- Kategori: Sürgün Hatıraları
Mamutova Şaziye, qırımtatar, 1929 senesi 12 dekabr künü Qırım ASSR Kuybışev rayonınıñ Ayrigül köyünde doğdı.
Sürgünlik vaqıtında, men anam – Seferova Rebiya, 1906 d.s. – ile Ayrigül köyünde, qartbabam Celil Bekirniñ einde yaşay edik. Qartbabam 1930 senesi qartanam ve üç qızları – Ayşe, Pakize, Cevair- ile Uralğa sürgün etilgen ediler. Azbarda büyük meyva bağçası, qararnen 100 terek, qavehane ile tükân bar edi. Sürgünlik gecesi qartbabam babama ayttı: “Balalarnı (men ve tatam Naciye), apaynı al ve Özenbaştan ve dağlardan Abdulla emcene ket”. Abdulla emcem Yaltada yaşay edi, Zagorodnâya, 5. Ermeni kilsesiniñ yanında, anda soñ babam qaravul olıp kirdi. 5 yıldan soñ, anam ve babam propiska olundılar, olar tütünfermzavodına, tütün boyunca mutehassıslar olaraq, işlemege kirdiler. 1937 senesi Abdulla emcemi, halq duşmanı olaraq, “üçlük” qabaatlap, apiske aldılar.
1941 senesi 27 iyun künü, cenk başlağanınen, babam Celilov Sefer-Ali Qızıl orduğa alınğan edi. O aqqında iç bir haber yoq edi, 3 yıldan Uralda, şahtada çalışqanı aqqında haber aldıq. Başqa bir şey bilmedik, öyle de ğayıp oldı.
Anamda biz üç qız edik – Naciye, Şaziye ve küçük qardaşımız Selime, o aqcigeryañğısınen hastalandı ve öldi, onı 1944 senesi 16 mayıs künü kömdik. 1944 senesiniñ 17 mayıs künü tatam Naciye Şeküre alamnen Yaltadan Aqmescitke soylarımızğa kettiler, biz ise köyge qayttıq, çünki anam çalışıp olamay edi, özümiz qalamadıq. Saba daa qaranlıq edi, yağmur sepeley edi, qapımız qaqıldı, yaş asker kirip, ayttı: “Sizge 15 daqiqa, kiyiniñiz, tışarıda maşina bekley”. Resmiy şekilde iç bir vasiqa oqunmadı, iç bir şey añlatılmadı.
Anam ağlamağa başladı ve askerlerge qardaşım ölgenini, tatam Aqmescitte olğanını aytmağa başladı, o, soñ bizni nasıl tapar. “Anda stantsiyada da taparsıñız”, – dedi o. Biz tek anterlernen olıp, bir şey almağa yetiştirmedik, öyle de çıqtıq.
Bizni Süren stantsiyasına ketirdiler, mal vagonlarına oturttılar, aç, buzlağan edik. 20 künden ziyade kete edik, er vagonda 80-90 insan. 90 insan olğan vagonda 20 bala, 3 yüklü qadın, qalğanları qartlar edi. Üstümde mavı tüste anter bar edi, beyaz bitler onıñ üstünde pek yahşı körüne ediler, men olarnı vagon derezesine qaqa edim. Biznen dostum Fevziye kete edi, 5 künden qardaşı öldi, gece saat ekide cesetni vagondan alıp, perronda attılar. Onıñ anası Zeyneb dağıtığan saçlarınen askerler artından çapa edi, artından daa 6 bala, çapıp, bağıra edi: “baba askerlikten qaytsa, men oña ne aytırım”. 10 daqiqadan soñra onı essiz alda, artından 6 balasını vagonğa attılar, o, eki saattan özüne keldi.
Yol devamında ayaqyol, suv ile teminlenmegen edik, toqtağanda, eşelon çölde 20-30 daqiqa tura edi, bazıda 1-2 saat, bu vaqıt içinde insanlar ayaqyolğa bara ediler, ne tapsalar, aş pişire ediler, suvğa bara ediler. İç bir mahsulat berilmey edi, ekim ve emşireler yoq edi. Qomşu vagonlarda pek çoq insan ölgen edi, olarnı yol boyunda qaldıra ediler. Böyleliknen biz Özbekistanğa keldik, Andijan vilâyeti, Stalin rayonı, st. Şarihanğa. Stantsiyada bala ve qartlarnı arabalarğa yüklediler, qalğanlar cayav Karl Marks adına kolhozına kettiler, anda biz 2 ay baraqta yaşadıq. Meni ve qomşu oğlu Nurini cugara tarlalarından quşlarnı aydamağ qoyğan ediler, ana-babalarnı farqlı yerlerge. Bir kün saba biraz keç qaldıq, komendant atnen artımızdan yetti ve çölde bizni qamçı ile urdı, çünki quşalr cugaranı aşağan ekenler. Oğlançıq pek qorqtı, bir aydan öldi.
Eki aydan soñ st. Şarihanğa köçtik, anda pamuq zavodı bar edi, barakta yaşamaq içün yer berdiler, anam işke kirdi, künde oña 300 gramm, maña 200 gramm ötmek bere ediler. Qış suvuq edi, çoqusı açlıq çeke edi, çöplüklerni qarıştırmağa mecbur ediler, insanlar yıqılıp, köz ögünde öle ediler. 6 aydan naciye tatam tapıldı, Samarkandta, anam oña barıp olamay edi, izinsiz çıqsa edi, 25 yıl bere ediler. 1 aydan alam tatamnı ketirdi, büyük quvanç edi.
Aygül köyden qomşumız, olacaq aqayımnıñ babası – Ganiyev Mamut, biznen beraber sürgün etilgen edi, o, açlıqtan öldi, küçük oğlu Mamutov Serverni özbekler özlerine alğan ediler. Büyük oğlu Mamutov Enver Ganiyeviç, Qızıl orduğa 1939 senesi alınğan edi ve tek 1946 senesi qaytqan edi.
Qaytqan soñ, Enver Ganiyeviç anamnı taptı, soylar aqqında soraştırdı, menim qyda olğanımnı bildi. O vaqıt men özbekelerde hızmetçi olıp çalışa edim, meni tapıp, keldi ve ayttı: “Anañda şimdi yaşa, soñ men kelip, seni alırım”, men oqumağa istegenimni ayttım, o: “Birden olmaz, soñ yardım eterim”. 1946 senesiniñ soñunda yaqınlarını toplap, bir aqşam keçirdi. Ondan soñ biz Çinbad rayonına kettik, anda onı yahşı mutehassıs olaraq (Moskva selhozinstitutınıñ iqtisadiyat fakultetini bitirdi), selhoz bankı bölüginiñ idarecisi vazifesine qoydılar. Men kurslardan soñ, Çinbad sberkassasına kontrolör işine kirdim.
1948 senesi yanvar ayında para islâhı keçirile edi, raatlıq künleri işke barmay edim, kassir ve baş muhasebeci öz soyları yardımınen büyük parağa orderler yaptılar ve kassanı mensiz abradılar. Bazarertesi künü işke kelgende, kassir maña bir oba order berip, imzalamağa ayta, men olarnı imzalamadım, amma işten çıqmağa mecbur edim. Soñra mahkeme oldı, baş muhasebeci ve kassirni 20 v e25 yılğa oturttılar, meni yiberdiler, ve vesiqalarnı imzalamağanımnı yahşı dediler, amma işke men başqa çıqmadım. 10 künden aqayım, Mamutov Enver Ganiyeviçke, işine prokuror ve muavini kelip, bankta büyük paraqa esap açmağa qandıra ediler, aqayım razı olmadı. Kelecek gece evimizge militsiya keldi, biz yuqlay edik, onı apiske aldılar. Er qadın kibi, men ağlamağa başladım. O, 8 ay oturıp çıqtı. Men anama Şarihanğa kettim, işke kirip olamadım. Enver Ganiyeviç oqumışlı, namuslı insan edi. Moskvada oquğanda çoq dostlerı bar edi, episine yardım ricasınen yaza edim. 9 aydan mahkeme oldı. Mahkemede Moskvadan insanlar, Andijandan bu işnen oğraşqan mahkeme ekspertleri bar ediler. Mahkeme qararnı oqudı: “Enver Ganiyeviç, siz namuslı adam olaraq, cezadan boşanasıñız. Prokuror ve muavini qabaatlanacaqlar, sizge ise 9 ay içün 2 qat aylığıñız berilecektir”. Bundan soñ, bi Şarihanğa köçtik, aqayım selhoz banknıñ idarecisi vazifesine tayin etildi ve ev qurulması içün topraq aldı. Aqraba ve yaqınlarımız yardımınen ev qurdıq. Sağolsunlar. 1949 senesi Rustem oğlumız doğdı, 1952 senesi Lilâ qızımız, 1955 senesi Reşat oğlumız doğdılar. Men endi pamuq işletken zavodqa baş muhasebeci işn ekirdim.
Ebet, ağır edi, balalarnı oqutmaq kerek edi, yetişmemezlik, yahşı ki, biznen anam yaşay edi, pek yardım ete edi ve özü de pamuqzavodında çalışa edi,tavuq ve sığır tuta edik. 1963 senesi daa bir ibraim oğlumız doğdı.
1969 senesi aqayımnı iş boyunca samarkandğa keçirdiler, anda özü 9 ay yaşap, çalıştı. Soñra işten kvartira berdiler, ve bütün ailemiz Samarkandğa köçti.
Men 20 yıl devamında Uzmejkolhozproyekt leyha institutında baş muhasebeci olaraq çalıştım. Aqayım Oblkolhozstroy trestinde baş muhasebeci olıp çalıştı. Ebet, sağlığı yaramay edi, 7 yıl askerlikte, cenk cebesinde, kontuziya ve eki yaralanma. Çoq mukâfatları olğanına baqmadan, iç bir imtiyazları yoq edi, o, akimiyet halqımızğa öyle davranğanına memnün degil edi. O, halqımız sürügn etilgegenini bilmey edi. 1946 senesi, qaytqan soñ, Qırımğa aqrabalarına ketti, ve tek anda er kesni sürgün etkenlerni bildi. Sürgünlikte o, eñ yaqınlarını ğayıp etti – babsı ve ağası Özbekistanda açlıqtan öldiler, anası olar daa küçük olğanda, ölgen edi. O, aileni pek qıymetli saya edi, balalarnı seve edi, ve olarğa qırım aqqında çoq tarif ete edi. Er vaqıt ayta edi: “Belki, men onı körmem, amma balalarımız ve halqımız mıtlaq Qırımğa qaytırlar”. Enver Ganiyeviç Samarkandta 1982 senesiniñ 8 mart künü keçindi, biz onı bir vaqıt unutmaymız ve unutmaycaqmız.
Balalarımız östiler, tasil aldılar: büyügi mimarcılıq institutını bitirdi, qızım ve ortancı oğlum – tıbbiyet, küçügi – iqtisadiyat fakultetini bitirdi.
1988 senesi balalarımıznen Vatanğa – Qırımğa qaytmağa qarar berdik, ve endi 1989 senesi bir yıl içinde, dört aile de Qırımda edi. Balalar Qurman rayonında yerleştiler, Rovnoye, Pâtihatka ve Muskatnoye köylerinde, çünki Aqmescitte propiska etmey ediler. Soñ Aqmescitke keçtik, tek büyük oğlum yerinde qaldı, çünki kelinim endi 20 yıl Pâtihatka köyünde baş ekim olıp çalışa.
Bugün 6 torunım ve 9 torunçem bar, ve tilegenlerimden eñ müimi – vatanlarında muabbet yaşamaq. Başımızdan keçkenler ise iç bir kimsede tekrarlanmasın.
Men Aqmescit şeerinde, Mirnoye köyünde, Yevpatoriyskaya soq. 110 evde yaşayım, telefon 310-643.
15.11.2009 s.
- Gösterim: 2505
- Ayrıntılar
- Kategori: Sürgün Hatıraları
Urmus Mustafayeva Aqmescit şeerinde 1925 senesi yanvar 25 künü doğdı. Aile İnvalidnaya soqağı, 125 adresi boyunca evde yaşay edi, ev şimdi de tura. Aile çoq balalı edi – 8 bala. Onıñ içün ana çalışmay edi, ev işleri çoq edi. Baba kolhozdan kirağa topraqalıp, qarpız, qavun saça edi. Qırımtatarlarnıñ çoqusı kibi, zengin yaşamay ediler. Soñ cenk başlandı. Urmus bita o vaqıt №12 qırımtatar mektebiniñ doquzıncı sınıfında oquy edi, ondan büyügi tek ağası edi. Babası endi 65 yaşında edi, orduğa onı çağırmadılar, ağasını ise aldılar.
Cenk vaqıtında aile şeerde qalğan edi. Okkupantlar evlerge kirip, sığır, qoylar ve aşayt mallarnı ala edielr. Qarşı çıqqan insanlarnı alıp kete ediler, onı başqa iç birisi körmey edi. Faşistni ödürse ediler, cesetni tapqan soqaqnıñ er tarafından onar insan öldüre ediler. Yaşlarnıñ çoqusını Almaniyağa işke alıp kete ediler. Urmusnıñ tizelerden birini alıp ketken ediler, öyle de ğayıp oldı. Urmusnı böyle taqdirden saqlamaq içün, babası onı Büyük-Onlarğa soylarına yollağan edi. Qalğan balalar daa küçük ediler, olarnı almaz ediler.
Aqmescitniñ azat olunması vaqıtına Urmus evge qayttı. Aynı künü şeerni bombaladılar. Bombalardan biri soqaq başındaki evge tüşken edi, anda yaşağan aile elâk oldı. Öyle etip bir qaç vaqıt devam etken edi: bügün almanlar bombalaylar, yarın – qızıllar. Şeerni azat etkende, er kes quvana edi, amma quvanç kederge çevirildi. Bütün qırımtatarlarnı qırımdan sürgün ettiler. Urmus öz şeerni demiryol stantsiyasından terk ete edi. Saba vagonlarğa yüklediler, bir şey alamağa bermediler. Baba o vaqıt endi ölgen edi, sürgünlik künü qırqını berecek edik.
Yolda, deşetli şaraitlerge baqmadan, Urmusnıñ qorantasını Allah qorçaladı ve episi balalar anaları ve bitaları ile Özbekistanğa kelip çıqtılar. Aşnı künde bir kere bere ediler. Yol vaqıtında Urmusnıñ ketken vagonında, bir insan ölgen edi, ceseti demiryolnıñ yanında bir yerde qalğan edi. İç bir tıbbiy yardım berilmey edi.
Bizni Sırdarya vilâyetine Mirzaçölge (şimdi Gülistan), K.Marks adına kolhozğa. Urba, mesken, iş yoq edi. Yataq, minder, yorğan da yoq edi. Bir birimizga yapışıp, yuqlay edik. Yarıyıqıq evde yaşay edik. Soñra kolhoz bir odalı ev ve biraz pamuq berdi, olardan yastıq yaptıq, polda yata edik. Bir vaqıttan soñ, çoqtan-çoq hainlikte qabaatlavlarnı eşitip, Urmus kolhoz brigadasına esapçı olaraq kirdi. İşke çoq kilometr uzaqlıqqa qatnamağa mecbur edi. Soñra kâtip olaraq aldılar, bir-eki kilo boğday ya da arpa bere ediler. Urmusnıñ qız qardaşları pamuqta çalışıp başlağanlarda, yaşayış biraz tüzeldi. Bir yıldan soñ devlet ayda bir kere biraz aşayt mallar bermege başladı, bir aftağa yete edi. Amma hastalıqlardan Urmusnıñ dört qız qardaşı öldi. Etrafta açlıq ve hastalıqlardan Vatanından sürgün etilgen çoq qırımtatarlar öle edi. Kolhoz reisinden ölgenniñ cesetini sarmaq içün çuvallıqlar soramağa mecbur edi.
Komendant pek çekiştire edi. Atnen kelip, soñra on üç kilometr cayav yürmege mecbur ete edi, kâğıt alıp, sorğu keçire edi. Aqşam keç komendant evge yibere, ve kene de uzaq yolnı keçmek kerek ola edi. Er eki-üç kün bu tekrarlana edi.
Qızıl Orduda hızmet etken ağa, çoqusı meseleler çezilgen soñ, aileni taptı.
1948 senesi Urmus Mamut-Sultandan traktorcı Osman Mefayevge aqayğa çıqa. Olarnıñ altı balası ola: bir oğlan ve beş qız. 1988 senesi Urmus bita ailesinen Vatanğa qaytıp, oğlunen Canköyde yerleşe. Bugün Urmus bitanıñ yigirmi dört torunı ve dört torunçesi bar.
- Gösterim: 2391
- Ayrıntılar
- Kategori: Sürgün Hatıraları
Anlatan: Fatime KÜÇÜK Hazırlayan: Yrd. Doç Dr. Zuhal YÜKSEL
Ben 1931 yılında Kırım’da doğdum. Benim atalarım Kırım’a Türkiye’den geldikleri için, pasaportumuzda Türk yazıyor. Dedem Sarı Mecit Türk, İstanbul’a gitmiş, yollar kapanınca da Kırım’a dönmemiş ve Türkiye’de kalmış. Kırım’dan ayrı kalmaya dayanamadığı için de çok yaşamamış ölmüş. Herhalde orada çoluk çocuğu da olmuştur.
Biz, sürgünün yapıldığı 18 Mayıs 1944 gecesi Kökköz’de yaşıyorduk. Ben henüz çok küçüktüm. Takur-tukur kapılara pencerelere vurmaya başladılar, insanlar bağrışıyor, köpekler havlıyordu. Askerlerin “Çok çabuk, 15 dakika içinde çıkın, kamyonlara binin” talimatı ile Kırım’daki bütün Kırım Tatarları toplandı ve götürüldüler. Bizim pasaportumuzda Türk yazdığı için, bizi Kırım Tatarlarıyla birlikte sürmediler. Başımıza ne geleceğini bilmeden 15 gün daha şaşkınlık ve korku içinde Kırım’da yaşadık. Bizi Kırım Tatarlarının sürgününden 15 gün sonra Özbekistan’a sürdüler. Türk olduğumuz için bize çok eziyet ettiler. Hayvanlar gibi çekiştire çekiştire vagonlara doldurup götürdüler. Tıpkı hayvanlar gibi… Vagonlarda yaşlılarımız vardı. Zavallılar bu yolculuğa dayanamayıp teker teker ölmeye başladılar. Tren arada bir beş dakika duruyor, biz de ölülerimizi bir ağacın dibine bırakıp yola devam ediyorduk. Cenaze töreni yok, kefen yok, gömmek yok. Öylece oralara bıraktık cenazelerimizi.
Sürgün yerlerinde de çok sıkıntı çektik, insanların çoğu sıtma hastalığına yakalandı. Ne yemek için aşımız, ne giymek için elbisemiz, ne de yıkanmak için suyumuz vardı. Açlıktan, soğuktan ve pislikten ölmeye başladık. Bize hiç bir şey vermiyorlardı. Bazıları bir yerlerden ağaç çalıyor, götürüp şehirde satıyor, bir avuççuk un getiriyor, biz de onunla bulamcık yapıp içiyorduk. Bu şartlar altında yaşamaya dayanamayan insanlar öldüler. Bizim ailemizden yedi kişi öldü, geriye üç kişi kaldık.
1989 yılında Fergana’da çok ızdıraplı günler yaşadık. Pasaportumuzda Türk yazdığı için Ahıska Türkleri gibi bize de saldırdılar. Gelip evlerimizi bastılar, “Çık çık!” diye bağırarak evlerimizden attılar. “Hay Allah niye çıkayım? Ne yaptık? Niye gelip evimizi barkımızı yakıyorsunuz?” dediysek de bizi dinlemediler. Bir grup gidiyor, başka bir grup geliyordu. Onlar da yakıp yıkıyor, asıp kesiyorlar, “Çıkın, gidin, cenazeniz bile olsa bırakıp çıkın” diye bağırıyorlardı. Çıkmayanların evlerini ateşe verdiler. Bir dilim ekmek, biraz un bile alamadık. Evleri yaktılar, yıktılar; insanları öldürdüler, yaktılar. Yedinci gün canımızı kurtarmak için evden çıkıp kaçtık. Bir kapiğimiz bile yok, elbisemiz yok… Üstümüz başımız kirlendi. Üşüyoruz, yatacak yerimiz bile yok… Bizi Özbekistan’ın bir başka şehrine getirdiler, oradan uçağa bindirip Smolensk’e götürdüler. Smolensk’de kaldık. Paramız olmadığı için bilet alıp Kırım’a dönemiyoruz. “Ben Kırım’da doğdum, burada ne yapayım?” diyorum ama anlamıyorlar. Tabiî anlamazlar, onlar Rus. Sonra Kırım Tatar Millî Hareketi Teşkilatı’nın adamları geldiler, biletlerimizi alıp bizleri trenler bindirdiler ve Akmescit’e getirdiler. Belediyenin önündeki betonun üzerinde yedi gün yattık. Betonun üzerinde hiç bir şey yoktu. Akşamdan sonra buradaki Kırım Tatarları çocuklarımızı götürüyor, giydirip doyuruyorlardı. Sağ olsun cemaatimiz.
Başımıza bu hadiseler gelip de Kırım’a yerleşmek zorunda kalma saydık bile buraya dönerdik. Burada cemaatimiz toplandıktan sonra çok büyük mitingler yapıldı. Özbekistan’da öldürülen adamlarımızın yakılıp yıkılan evlerimizin resimleri sergilendi. Hepimiz gidip gidip baktık, hâl yer enkaz haline gelmiş.
Şimdi vatanımda yani Kırım’da yaşıyorum. Emekli oldum. Kolhozlarda kendi Rus emeklilerine buğday, un, yağ veriyorlar, ama bize vermiyorlar. “Ben de bu yaşıma kadar Özbekistan’da çalıştım” dediysem de “Git hakkını oradan al.” dediler. Emeklilikten elime geçen 40.000 kuponla geçinmem mümkün değil ama, çocuklarım da çalışıyor. Altı tane koyunum var. Etsiz, şekersiz, yağlı yağsız yemek yersek, yetişiyor işte.
Artık ev yapmaya da başlayacağız. Yavaş yavaş toparlanıyoruz.
- Gösterim: 2406